Trước đó, các cơ quan chức năng và hiệp hội ngành hàng đã nhiều lần đưa ra “cảnh báo khẩn cấp” về tình trạng gian lận liên quan đến quy chuẩn trồng trọt và giấy chứng nhận kiểm định chất lượng sầu riêng.

Ngày 3/11, Cục Điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế và buôn lậu, Bộ Công an (BCA) đã khởi tố vụ án hình sự về các tội danh “Đưa hối lộ, nhận hối lộ, môi giới hối lộ, vi phạm nghiêm trọng chế độ kế toán và lợi dụng chức vụ quyền hạn để trục lợi”. Vụ án xảy ra tại Trung tâm Kiểm định và Dịch vụ Kiểm định Chất lượng (Retaq), Công ty Cổ phần Công nghệ NhoNho, Công ty TNHH Trái cây Thủy và một số đơn vị liên quan khác. 17 bị cáo, trong đó có một số giám đốc công ty, đã bị khởi tố. Trước đó, cơ quan điều tra phát hiện một số cá nhân đã buôn bán mã số giống cây trồng, làm giả chứng nhận kiểm định chất lượng trong hoạt động kinh doanh và xuất khẩu sầu riêng Việt Nam sang Trung Quốc, cùng với nhiều vi phạm về kế toán.

Những hành vi này đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho Nhà nước, làm gián đoạn hoạt động của các doanh nghiệp làm ăn chân chính, dẫn đến tình trạng xuất khẩu sản phẩm không đúng nhãn mác, kém chất lượng, gây ảnh hưởng đến uy tín và sức cạnh tranh của nông sản Việt Nam. Những năm gần đây, sau khi Nghị định thư xuất khẩu sầu riêng chính thức sang Trung Quốc được ký kết, kim ngạch xuất khẩu trái cây đã tăng vọt. Năm 2024, xuất khẩu sầu riêng đạt 3,2 tỷ USD, trở thành loại trái cây có giá trị cao nhất trong ngành rau quả Việt Nam. Trong 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng đạt 2,77 tỷ USD, trong đó Trung Quốc chiếm 93,6% tổng giá trị xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam. Bên cạnh Trung Quốc, xuất khẩu sầu riêng sang các thị trường khác cũng ghi nhận mức tăng trưởng mạnh so với cùng kỳ. Cụ thể, xuất khẩu sang Hồng Kông (Trung Quốc) tăng 83,7%, sang Đài Loan (Trung Quốc) tăng 65%, sang Mỹ tăng 27,5%, sang Canada tăng 46,2%, sang Nhật Bản và Úc tăng lần lượt 17,7% và 33,2%. Để tiếp cận thị trường Trung Quốc, các nhà xuất khẩu phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt, bao gồm mã vùng trồng được phê duyệt, mã số nhà máy đóng gói và giấy chứng nhận kiểm tra chất lượng auramine O và cadmium. Đáng chú ý, các mã số và phòng thí nghiệm này phải được Tổng cục Hải quan Trung Quốc phê duyệt trực tiếp. 

Các nhà chức trách của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (MAE) nhấn mạnh rằng nếu phát hiện vi phạm, Trung Quốc có thể thu hồi mã vùng trồng và giấy phép phòng thí nghiệm, thậm chí đình chỉ hoặc cấm nhập khẩu sầu riêng. Bất chấp những cảnh báo nhiều lần, các hoạt động gian lận trong xuất khẩu sầu riêng vẫn tiếp diễn. Vào cuối năm 2024, Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) đã ban hành "thông báo khẩn cấp", lên án mạnh mẽ hành vi gian lận liên quan đến việc sao chép bất hợp pháp và sử dụng trái phép mã số đồn điền và bao bì sầu riêng. Theo hiệp hội, một số cá nhân đã làm giả hợp đồng ủy quyền, con dấu và chữ ký để lừa đảo doanh nghiệp và trốn tránh sự giám sát của cơ quan quản lý vì lợi nhuận. Vinafruit kêu gọi kiểm tra và giám sát chặt chẽ hơn đối với các cơ sở đóng gói và xuất khẩu, xử phạt nghiêm khắc các hành vi vi phạm và hợp tác chặt chẽ hơn với các cơ quan chức năng của nước nhập khẩu để ngăn chặn gian lận thương mại. Vào giữa tháng 5, chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk cũng đã gửi thư cho MAE, lưu ý rằng một số phòng thí nghiệm được chính quyền Trung Quốc công nhận để thử nghiệm auramine O và cadmium đã bị thu hồi giấy phép, làm phức tạp thêm các thủ tục thử nghiệm xuất khẩu.

Cùng thời điểm đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành chỉ thị khẩn về xuất khẩu sầu riêng, yêu cầu Bộ Công an điều tra, xử lý nghiêm các hành vi gian lận mã số trồng, mã số đóng gói, làm giả chứng từ xuất khẩu và các vi phạm khác trong sản xuất, chế biến, kinh doanh sầu riêng. Cục trưởng Cục Bảo vệ Thực vật (nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật) thừa nhận, do vi phạm, hàng trăm mã số trồng đã bị Trung Quốc thu hồi.

Tính đến ngày 21/5, sau khi loại trừ các mã số bị thu hồi, Việt Nam có tổng cộng 1.469 vùng trồng sầu riêng được Trung Quốc công nhận và 188 cơ sở đóng gói đủ điều kiện xuất khẩu sang Trung Quốc. Việt Nam hiện có 24 phòng xét nghiệm được Trung Quốc công nhận, với tổng công suất khoảng 3.200 mẫu/ngày. Tuy nhiên, cuối tháng 10, gần 2.000 container sầu riêng từ Đắk Lắk bị ​​ứ đọng tại các kho bãi, cửa khẩu do các phòng xét nghiệm tạm dừng hoạt động để bảo trì. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà sau đó đã chỉ đạo kiểm tra ngay lập tức để xác định nguyên nhân và trách nhiệm liên quan đến việc gián đoạn xét nghiệm.

Sầu riêng hiện đã trở thành “trái cây tỷ đô” tại Việt Nam, giúp người nông dân có thu nhập ổn định, thậm chí làm giàu. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, chuỗi ngành này cần được thực hiện đúng hướng và nghiêm túc hơn.

Việc khởi tố 17 cá nhân liên quan đến hành vi vi phạm xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc là lời cảnh báo mạnh mẽ đối với các hành vi kinh doanh gian lận. Cục Phòng chống tham nhũng và tội phạm kinh tế tiếp tục thu thập chứng cứ để làm rõ hành vi phạm tội của các bị cáo và mở rộng điều tra, làm rõ và xử lý triệt để các hành vi vi phạm có tổ chức và các cá nhân liên quan. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 148.000 ha diện tích trồng sầu riêng, với sản lượng năm nay ước tính hơn 1,5 triệu tấn. MAE ước tính khoảng 200.000 tấn sầu riêng vẫn còn sẵn sàng xuất khẩu trong hai tháng cuối năm. Theo ông Đặng Phúc Nguyên, đại diện Vinafruit, mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng giá trị xuất khẩu sầu riêng có thể vượt qua kỷ lục được thiết lập vào năm 2024 nhờ sản lượng tăng mạnh.

Theo VNS