Sự gia tăng mạnh mẽ trong xuất khẩu sang Trung Quốc làm nổi bật sự thay đổi chiến lược đối với các nhà sản xuất tôm Việt Nam, khi động lực thương mại đang thay đổi và các chính sách dinh dưỡng mới của Trung Quốc định hình lại nhu cầu hải sản toàn cầu. Ngành tôm của Việt Nam đang định vị chiến lược để tận dụng các mô hình thương mại toàn cầu đang thay đổi, với Trung Quốc và Hồng Kông nổi lên là những thị trường tiêu thụ lớn nhất. Trong 4 tháng đầu năm nay, xuất khẩu tôm của Việt Nam sang khu vực này đã tăng vọt lên 389 triệu USD, đánh dấu mức tăng đáng kể 103% và chiếm gần 30% tổng kim ngạch xuất khẩu tôm của Việt Nam. Sự tăng trưởng ấn tượng này phần lớn là do hiệu suất mạnh mẽ liên tục trong doanh số bán tôm hùm của Việt Nam sang Trung Quốc, theo báo cáo của bà Kim Thu, Chuyên gia thị trường tôm từ Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP).

Hoạt động thương mại đang phát triển này phù hợp với tầm nhìn chiến lược dài hạn của Trung Quốc. Hướng dẫn phát triển thực phẩm và dinh dưỡng 2025-2030 mới được công bố gần đây nhấn mạnh việc cải thiện chất lượng chế độ ăn uống thông qua việc tăng cường tiêu thụ thực phẩm giàu protein, đặc biệt là ủng hộ việc tiêu thụ nhiều cá và hải sản hơn—bao gồm cả việc đưa những sản phẩm này vào bữa ăn ở trường học. Sự thay đổi chính sách này được cho là sẽ thúc đẩy đáng kể nhu cầu về hải sản của Trung Quốc, đặc biệt là các sản phẩm giá trung bình như cá tra và tôm cỡ vừa đến nhỏ. Trung Quốc đã củng cố vị thế là nước nhập khẩu tôm lớn nhất thế giới, hấp thụ hơn 1,1 triệu tấn vào năm 2023 và hơn 1 triệu tấn vào năm 2024, cùng với lượng nhập khẩu hải sản kỷ lục nói chung.

Thách thức ngắn hạn và động lực thị trường

Tuy nhiên, triển vọng trước mắt về nhập khẩu tôm nước ấm đông lạnh vào Trung Quốc cho thấy dấu hiệu trì trệ. Vào tháng 4/2025, lượng nhập khẩu tôm nước ấm đông lạnh đạt 70.067 tấn, tăng khiêm tốn 5% về khối lượng và 6% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Trong 4 tháng đầu năm 2025, lượng nhập khẩu giảm 9% về khối lượng (269.689 tấn) nhưng tăng 1% về giá trị (1,45 tỷ USD), cho thấy giá trung bình tăng 11% lên 5,36 USD/kg. Ecuador vẫn là nhà cung cấp tôm nước ấm đông lạnh chủ yếu của Trung Quốc, chiếm 75% tổng lượng nhập khẩu. Mặc dù vậy, các lô hàng của nước này đã giảm 7% về khối lượng trong bốn tháng đầu tiên, mặc dù giá trị tăng 4%. Ấn Độ, nhà cung cấp lớn thứ hai, đã tiếp tục suy giảm, với lượng xuất khẩu sang Trung Quốc giảm 21% xuống còn 33.187 tấn trong 4 tháng đầu năm, mức thấp nhất trong cùng kỳ kể từ năm 2022, phản ánh nhu cầu giảm từ các nhà chế biến Trung Quốc đối với tôm không đầu, mặt hàng xuất khẩu chính của Ấn Độ sang thị trường này, và nhấn mạnh tác động của nền kinh tế trì trệ của Trung Quốc, sản lượng tôm trong nước tăng mạnh và sự cạnh tranh khốc liệt từ các loại hải sản phổ biến khác trong ẩm thực Trung Quốc.

Căng thẳng Mỹ-Trung: Mở ra chiến lược cho Việt Nam

Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung đang diễn ra mang đến một loạt cơ hội cho tôm Việt Nam. Khi Mỹ tiếp tục áp thuế quan qua lại đối với các mặt hàng chủ chốt của Trung Quốc, Trung Quốc buộc phải định hướng lại hoạt động xuất khẩu và kích thích tiêu dùng nội địa. Áp lực này có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực cho ngành thực phẩm trong nước của Trung Quốc, bao gồm nhu cầu tăng cao đối với hải sản giàu protein như tôm - một loại được chính phủ Trung Quốc khuyến khích tích cực. Quan trọng là, với những hạn chế tiềm ẩn về khả năng tiếp cận thị trường Mỹ, các nhà chế biến Trung Quốc ngày càng tập trung vào tiêu dùng trong nước hoặc tái xuất sang các thị trường ngoài Mỹ. Sự thay đổi này làm tăng nhu cầu về nguyên liệu đầu vào ổn định, chất lượng cao với khả năng truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Ở đây, tôm Việt Nam nắm giữ lợi thế riêng biệt do vị trí địa lý gần, chi phí vận chuyển thấp hơn, quan hệ thương mại ổn định đã được thiết lập và danh tiếng về chất lượng đáng tin cậy, định vị thuận lợi so với các đối thủ như Ecuador và Ấn Độ.

Xử lý rủi ro và vạch ra chiến lược cho tương lai

Mặc dù có nhiều cơ hội rõ ràng, các doanh nghiệp tôm Việt Nam vẫn phải luôn cảnh giác. Rủi ro bao gồm khả năng biến động tỷ giá hối đoái của đồng nhân dân tệ, việc Trung Quốc thực hiện các biện pháp kiểm soát kỹ thuật nhập khẩu chặt chẽ hơn và xu hướng ưu tiên sản xuất trong nước của Trung Quốc trong thời kỳ kinh tế khó khăn. Hơn nữa, bản thân Trung Quốc là nước sản xuất tôm lớn và bất kỳ hạn chế xuất khẩu nào của Mỹ cũng có thể dẫn đến việc tôm Trung Quốc chuyển hướng sang các thị trường khác, làm gia tăng áp lực cạnh tranh đối với các sản phẩm của Việt Nam.

Để tận dụng thành công động lực thương mại đang phát triển này và chính sách thực phẩm mới của Trung Quốc, VASEP khuyến cáo các doanh nghiệp tôm Việt Nam:

• Tăng cường hợp tác với các kênh phân phối trong nước của Trung Quốc, bao gồm các chợ bán buôn, chuỗi siêu thị và các nền tảng thương mại điện tử như JD và Hema, để tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng.
• Đa dạng hóa các phân khúc sản phẩm, từ tôm cỡ trung bình đến các mặt hàng có giá trị cao như tôm hùm và tôm sú tươi, phù hợp với các khu vực tiêu dùng cụ thể.
• Duy trì tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và xuất xứ để duy trì lòng tin vào các kênh thương mại chính thức.
• Sử dụng các hiệp định thương mại hiện có như RCEP và ACFTA để giảm chi phí nhập khẩu và tăng cường lợi thế cạnh tranh so với các quốc gia đối thủ.

Bằng cách áp dụng các chiến lược này, các nhà sản xuất tôm Việt Nam có thể củng cố vị thế của mình và mở ra sự tăng trưởng đáng kể trong dài hạn trên thị trường năng động của Trung Quốc.

Theo FIS