Trong vài năm qua, xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc liên tục gặp vấn đề, đặc biệt là tình trạng tắc nghẽn xe tải tại các cửa khẩu miền Bắc vào tháng 12/2021. Tình trạng “siêu tắc nghẽn này” lên tới mức kỷ lục về mức độ kéo dài, liên quan tới số lượng xe tải lớn nhất từ trước tới nay và thiệt hại cũng cao kỷ lục.

Hàng năm, một lượng lớn các sản phẩm nông sản, phần lớn là từ phía Nam, được vận chuyển tới các cửa khẩu phía Bắc để xuất khẩu. Người mua và người bán có các hợp đồng hoặc thỏa thuận mua để tiến hành các giao dịch qua các kênh tiểu ngạch. Tuy nhiên, các kênh tiểu ngạch này chính là nguồn cơn khó khăn cho nông dân. Một trong các vấn đề là thời gian thông quan kéo dài, gây áp lực chồng chất lên xuất khẩu hàng hóa và gây ra thiệt hại cho hàng hóa phía Việt Nam. Người ngoài cuộc chê trách nông dân quen buôn bán tiểu ngạch nhưng nông dân lại cho rằng “những người đã trải qua đau khổ mới biết”.

Hàng năm, khoảng 70% trái cây xuất khẩu từ Việt Nam là dành cho thị trường Trung Quốc, trong khi xuất khẩu thanh long sang thị trường này chiếm tới 80% tổng kim ngạch xuất khẩu loại trái cây này. Những con số này là rất lớn đối với Việt Nam nhưng vẫn là thấp trên thị trường Trung Quốc. Giá trị xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc trong 2 ngày tương đương giá trị xuất khẩu cả năm sang thị trường châu Âu, Singapore và Nhật Bản, theo một nghiên cứu so sánh do một doanh nghiệp tiến hành gần đây.

Việt Nam thường gặp khó khăn trong xuất khẩu hàng hóa sang thị trường châu Âu và mỹ do nhiều thủ tục khắt nghe và các yêu cầu liên quan đến an toàn thực phẩm và chiếu xạ. Do thiếu chuyên gia và các cơ sở chiếu xạ trong nước, các nhà xuất khẩu Việt Nam phải chờ rất lâu mới nhận lại được sản phẩm đã chiếu xạ.

Trong khi đó, xuất khẩu sang Trung Quốc dễ hơn nhiều, với các yêu cầu về chất lượng nới lỏng hơn. Ngoài lợi thế gần gũi về mặt địa lý giúp thuận lợi hóa vận chuyển và giữ tươi trái cây, giá mà người mua Trung Quốc chấp nhận cũng cao hơn giá trên thị trường nội địa. Chỉ trong vài giờ, một đoàn xe tải chở vải từ Bắc Gaing có thể tới Trung Quốc. Hàng hóa từ miền Nam cũng chỉ mất vài ngày vận chuyển bằng xe tải để tới biên giới với Trung Quốc. Do đó, Trung Quốc vẫn là thị trường xuất khẩu rau quả lớn nhất của Việt Nam.

Quy mô của thị trường Trung Quốc cũng được chứng minh khi tất cả các nhà xuất khẩu rau quả là Thái Lan, Myanmar, Ấn Độ và Mỹ đều có thị trường Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chính. Trung Quốc hiện cũng đang trồng hàng loạt loại trái cây nên nước này sẽ áp dụng các chính sách bảo hộ nông sản đối với chất lượng trái cây nhập khẩu cùng với các quy trình nhập khẩu. Trái cây Việt Nam cũng không phải ngoại lệ. Việt Nam đối diện với cạnh tranh khốc liệt từ hàng loạt các nước khác lẫn nông sản Trung Quốc khi xuất khẩu sang thị trường rộng lớn nhất. Các rào cản khiến nông dân và các nhà xuất khẩu lo ngại nhưng họ nhận ra các rào cản này có thể là động lực thay đổi nông sản Việt Nam về hình dáng, màu sắc, và hương vị để duy trì các tiêu chí kỹ thuật. Với thay đổi này, trái cây Việt Nam sẽ có những bước tiến vượt bậc trong thời gian tới.

Bên cạnh một số loại trái cây Việt Nam, bao gồm xoài, dứa và thanh long, có thể cạnh tranh với nho Mỹ, táo New Zealand và cam Nam Phi, các loại rau khác như ành tía, khoai lang, sắn, củ cải, su hào, và bắp cải có tiêu dùng nội địa thấp. Trong vài năm qua, những loại rau này liên tục cần giải cứu sau thu hoạch.

Để hội nhập sâu hơn vào thị trường thế giới, Việt Nam nên có lộ trình từng bước và bền vững để đưa rau quả Việt Nam lên kệ các siêu thị tại châu Âu, Mỹ và các thị trường khó tính khác. Để đạt lộ trình bền vữn này, Việt Nam phải thay đổi các phương thức sản xuất và xuất khẩu rau quả. Thay đổi này cần tiến hành nhanh chóng và tận gốc.

Theo Saigon Times