Hàng trăm tấn nông sản vẫn bị kẹt do các quy định mới khiến các tỉnh không chắc chắn về cách cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Hơn 450 ha thanh long đạt chứng nhận GlobalGap có thể bị bỏ hoang hoặc trở thành quà tặng từ thiện do thiếu đơn vị chứng nhận, theo cựu Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Bình Thuận.

Đơn hàng chậm trễ, niềm tin đổ vỡ

Sáng ngày 21/7, ông Huỳnh Cảnh, Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Bình Thuận, cho biết xuất khẩu thanh long trong khu vực đã bị gián đoạn nghiêm trọng. Lượng hàng tồn đọng kéo dài hơn 20 ngày đã khiến khoảng 100 tấn thanh long bị hư hỏng, ngoài ra còn khoảng 50-70 tấn đang nằm trong kho. Ông Cảnh giải thích, vấn đề chính là chưa có cơ quan nhà nước nào ký các giấy chứng nhận an toàn thực phẩm bắt buộc đối với hàng hóa xuất khẩu có nguồn gốc thực vật.

Đối với hàng xuất khẩu sang Liên minh Châu Âu, hầu hết các doanh nghiệp đều thực hiện kiểm tra tại Thành phố Hồ Chí Minh, nghĩa là trách nhiệm chứng nhận thuộc về Chi cục An toàn thực phẩm thành phố. Trước đó, theo Thông tư 12/2025/TT-BNNMT do Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành ngày 19/6 (có hiệu lực từ ngày 1/7), thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm đối với hàng hóa có nguồn gốc thực vật xuất khẩu đã được chuyển từ Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật (thuộc Bộ) sang Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh. Giấy chứng nhận này là bắt buộc để xác minh lô hàng xuất khẩu đáp ứng các yêu cầu kiểm dịch của nước nhập khẩu. Thông tư 12 quy định, trong vòng một ngày làm việc kể từ khi nhận được hồ sơ đầy đủ, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh được chỉ định phải xem xét hồ sơ xuất khẩu. Trong ngày làm việc tiếp theo, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh phải ban hành kết quả kiểm tra đối với hàng hóa có nguồn gốc thực vật xuất khẩu.

Tuy nhiên, đại diện một doanh nghiệp xuất khẩu thanh long cho biết việc chuyển giao thẩm quyền chứng nhận cho cấp tỉnh đã gây ra những vướng mắc. Trước đây, doanh nghiệp thường làm việc với các chi cục kiểm dịch thực vật khu vực cấp giấy chứng nhận này. "Doanh nghiệp chúng tôi đã chờ đợi tại Chi cục An toàn thực phẩm TP.HCM từ ngày 1/7, nhưng đây là lần đầu tiên chi cục xử lý các thủ tục như vậy nên vẫn chưa rõ ràng", đại diện này cho biết. "Chúng tôi đã đề xuất cho phép xuất khẩu thanh long tạm thời cho đến khi có quy trình chính thức". Theo ông Huỳnh Cảnh, những vướng mắc về chứng nhận đã ảnh hưởng nghiêm trọng không chỉ đến các doanh nghiệp xuất khẩu sang châu Âu mà còn đến các hợp tác xã và nông dân, làm giảm giá trị xuất khẩu nông sản của Việt Nam. "Tình trạng này đã được báo cáo chính thức lên Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng (sau khi sáp nhập hành chính) vào ngày 15/7, nhưng chúng tôi vẫn chưa nhận được chỉ đạo rõ ràng", ông nói và cho biết thêm rằng do chậm trễ nhiều tuần, người mua châu Âu đã hủy đơn hàng và chuyển sang các nhà cung cấp ở Thái Lan và Ecuador. Ông nhấn mạnh rằng thiệt hại thực sự không nằm ở tổn thất tài chính mà nằm ở sự mất niềm tin. "Nông dân ngừng sản xuất khi các công ty ngừng thu mua. Người mua mất niềm tin vì hàng hóa không bao giờ đến nơi." 

Xuất khẩu hồ tiêu cũng gặp khó khăn

Không chỉ riêng thanh long. Hai thành viên của Hiệp hội Hồ tiêu và Gia vị Việt Nam (VPSA) hiện đang mắc kẹt với lượng hàng tồn kho chưa bán được trị giá khoảng 2,4 triệu USD vì lý do tương tự. Trong những trường hợp này, chính quyền địa phương tại Thành phố Hồ Chí Minh và Đồng Nai chịu trách nhiệm cấp giấy chứng nhận. VPSA trước đó đã có kiến nghị lên Bộ Nông nghiệp và Môi trường về những khó khăn trong việc xin giấy chứng nhận an toàn thực phẩm cho các sản phẩm xuất khẩu có nguồn gốc thực vật - đặc biệt là gia vị.

Kể từ ngày 1/7, cơ quan cấp giấy chứng nhận đã chuyển sang các sở, ban, ngành tỉnh, nhưng quy định mới này thiếu hướng dẫn đầy đủ từ Thông tư 44 năm 2018, khiến việc triển khai thực hiện chậm và thiếu nhất quán. Điều này đã gây ra những khó khăn nghiêm trọng cho các nhà xuất khẩu, khiến việc thông quan hàng hóa chậm trễ, trì hoãn việc thực hiện hợp đồng và dẫn đến thiệt hại tài chính. Các nhà sản xuất và xuất khẩu gia vị đang gặp khó khăn trong việc xin giấy chứng nhận phù hợp theo yêu cầu của các thị trường trọng điểm như EU. Hậu quả là chuỗi cung ứng bị gián đoạn, uy tín bị tổn hại và việc thu mua và chế biến nguyên liệu thô gặp nhiều trở ngại. Trước những vấn đề này, VPSA đã đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm ban hành các giải pháp, sửa đổi Thông tư 12 để đảm bảo cấp chứng chỉ đúng thời hạn và đáp ứng yêu cầu quốc tế.

Cục An toàn thực phẩm nói gì?

Trong đơn kiến nghị khẩn gửi Bộ, Cục An toàn thực phẩm TP.HCM xác nhận đã nhận được công văn số 2121/TTTV-ATTPMT của Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật ngày 11/7 về việc kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa có nguồn gốc thực vật xuất khẩu. Cục đề nghị làm rõ cách ghi vào Mục II của Phiếu đăng ký kiểm tra an toàn thực phẩm. Cục cũng đề nghị hướng dẫn ngôn ngữ sử dụng trong giấy chứng nhận - tiếng Việt, tiếng Anh hoặc song ngữ - để cán bộ có thể xử lý hồ sơ theo quy định. Cục lưu ý rằng thủ tục hành chính về kiểm tra an toàn thực phẩm thực hiện theo Thông tư 12. Tuy nhiên, Điều 24 Thông tư 12 và Quyết định 2286 của Bộ không quy định cụ thể các giấy tờ cần thiết cũng như kết quả thủ tục. Các văn bản này chỉ đề cập đến việc cấp "thông báo kết quả kiểm tra" mà không quy định chi tiết việc cấp giấy chứng nhận theo yêu cầu của các nước nhập khẩu như EU. Do đó, Cục cho rằng chưa đủ căn cứ pháp lý để cấp giấy chứng nhận này. Hơn nữa, Công văn 2121 của Cục Bảo vệ Thực vật có trích dẫn Khoản 1, Điều 42 của Luật An toàn Thực phẩm để làm căn cứ cấp giấy chứng nhận theo tiêu chuẩn EU, nhưng luật lại chỉ định Bộ Nông nghiệp và Môi trường là cơ quan quản lý nhà nước chịu trách nhiệm thiết lập quy trình chứng nhận - một hướng dẫn vẫn chưa được ban hành. Cục giải thích thêm rằng Thông tư 12 và Quyết định 2286 chỉ đề cập đến việc ban hành thông báo kết quả và không bao gồm cụm từ "theo yêu cầu của nước nhập khẩu", vốn đã được nêu rõ trong Thông tư 44 năm 2018 (nay đã thay thế).

Để giải quyết những thách thức cấp bách này, đặc biệt đối với việc xuất khẩu thanh long, đậu bắp và ớt sang châu Âu, Chi cục An toàn Thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh đã đề nghị Bộ nhanh chóng ban hành các quy định và quy trình cấp giấy chứng nhận đáp ứng yêu cầu của nước nhập khẩu. Trong thời gian chờ đợi, Cục sẽ tiếp tục xử lý các đợt kiểm tra hành chính về an toàn thực phẩm xuất khẩu có nguồn gốc thực vật theo Thông tư 12 và Quyết định 2286 cho đến khi có hướng dẫn mới.

Việt Nam gấp rút giải quyết tình trạng chặn xuất khẩu do hồ sơ an toàn thực phẩm

Bộ Công Thương gấp rút sửa đổi quy định sau khi 2,4 triệu USD hàng hóa bị kẹt trong tình trạng xuất khẩu. Đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã lên tiếng về mối lo ngại ngày càng tăng về việc các lô hàng thanh long và hạt tiêu sang EU bị đình trệ, do thiếu cơ quan có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm cho các sản phẩm có nguồn gốc thực vật.

Như thông tin trên, ông Huỳnh Cảnh, Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Bình Thuận, cho biết xuất khẩu thanh long trong khu vực đã bị gián đoạn nghiêm trọng. Hơn 100 tấn trái cây đã bị hỏng do chậm trễ hơn 20 ngày, với 50-70 tấn vẫn đang nằm trong kho. Theo ông Cảnh, vấn đề bắt nguồn từ việc thiếu cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm bắt buộc đối với xuất khẩu các sản phẩm có nguồn gốc thực vật. Vấn đề không chỉ nằm ở thanh long. Hai công ty thuộc Hiệp hội Hồ tiêu và Gia vị Việt Nam (VPSA) cũng đang mắc kẹt với lượng hàng tồn kho ước tính khoảng 2,4 triệu USD không thể xuất khẩu vì lý do tương tự.

Trao đổi với VietNamNet, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết trước đó, Cục đã ban hành hướng dẫn cho các địa phương. Tuy nhiên, các sở, ngành cho rằng hướng dẫn này chỉ áp dụng trong phạm vi Việt Nam, chưa đáp ứng yêu cầu cụ thể của các nước nhập khẩu. Do đó, Cục đang khẩn trương sửa đổi các thủ tục hành chính để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Ông Hiếu cho biết: "Tất cả các sở, ngành phải gửi ý kiến phản hồi về các thủ tục đã sửa đổi trước 14h chiều nay, sau đó sẽ trình đề xuất cuối cùng để phê duyệt". Ông Hiếu cũng cho biết thêm, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã chính thức đề nghị EU chấp nhận mẫu chứng nhận hiện hành của Việt Nam, tuy nhiên vẫn chưa nhận được phản hồi. Trong đơn kiến nghị khẩn cấp gần đây gửi Bộ, Chi cục An toàn thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh đã nêu ra nhiều vấn đề về thủ tục và đề nghị hướng dẫn rõ ràng hơn. Những vấn đề này liên quan đến quy trình kiểm tra chính thức đối với thực phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu. Để giải quyết tình trạng bế tắc trong xuất khẩu đối với các mặt hàng chủ lực như thanh long, đậu bắp và ớt, Cục đã đề nghị Bộ nhanh chóng ban hành quy định rõ ràng về hồ sơ yêu cầu. Điều này sẽ cung cấp cơ sở pháp lý cho chính quyền địa phương cấp giấy chứng nhận đáp ứng tiêu chuẩn nhập khẩu của EU.

Theo VNS