Nhiều nhà phân tích tài chính kỳ vọng thị trường nông sản sẽ phục hồi trong năm 2021, bao gồm ngành cà phê. Tâm lý lạc quan là một yếu tố tích cực cho thị trường và giá hàng hóa đang giao dịch. Tuy nhiên, thị trường cà phê có những diễn biến đặc thù.

Cà phê là hàng hóa được giao dịch trên các sàn phái sinh lớn của thế giới, với lượng giao dịch và các quỹ đầu tư chỉ đứng sau dầu thô. Cà phê cũng là sản phẩm tiêu dùng được ưa chuộng nhất. Giá cà phê trên các sàn phái sinh được xem là kim chỉ nam của thị trường. Do đó, dễ dàng thấy rằng giá cà phê trên các sàn phái sinh lao dốc trong năm 2020 khi thế giới chao đảo nghiêm trọng trước đại dịch COVID-19.

Năm 2020, lợi nhuận trên thị trường cà phê tiếp tục có xu hướng giảm. Sau 12 tháng, trong phiên giao dịch cuối cùng của năm 2020, giá cà phê Robusta trên sàn Luân Đôn giảm 7,19%, tương đương 109 USD/tấn, từ 1.495 USD/tấn xuống còn 1.386 USD/tấn. Thị trường cà phê Arabica New York cũng không khá khẩm hơn, với mức giảm 8,43%, tương đương 11,8 cents/lb, từ 140,05 cents/lb xuống còn 128,25 cents/lb, tương đương mức giảm 260 USD/tấn. Năm 2020 cũng là năm thứ 3 liên tiếp thị trường cà phê chìm sâu trong xu hướng giảm giá.

Trong khi COVID-19 gây thiệt hại nặng nề cho giá cà phê thế giới, một diễn biến gây shock cho tất cả là tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng container rỗng trong những tháng cuối năm 2020. Diễn biến này khiến xuất khẩu cà phê Việt Nam một lần nữa mất mốc 3 tỷ USD. Trong năm 2020, xuất khẩu cà phê Việt Nam chỉ đạt 1,51 triệu tấn, trị giá 2,7 tỷ USD, giảm 8,8% về lượng và 7,2% về giá trị so với năm 2019. Trong 2 tháng cuối năm 2020, xuất khẩu cà phê chỉ đạt khoảng 180.000 tấn, một con số khiêm tốn vào thời điểm giữa vụ thu hoạch và gần dịp Tết Nguyên đán vào ngày 11-12/2/2021. Năm 2020 là năm thứ 2 liên tiếp xuất khẩu cà phê Việt Nam suy giảm không chỉ về lượng mà còn cả về giá.

Ưu tiên hàng đầu

Diễn biến giá là vấn đề quan trọng nhưng trong bối cảnh mới, thị trường và thị phần nên là mối quan tâm hàng đầu. Thống kê từ Tổ chức Cà phê Quốc tế (ICO) trong 12 tháng tính tới hết tháng 10/2020 cho thấy Việt Nam chiếm hơn 50% tổng kim ngạch xuất khẩu cà phê Robusta thế giới (2,95 triệu tấn, tăng 0,8%), trong khi xuất khẩu cà phê Arabica trong cùng kỳ đạt gần 4,71 triệu tấn, giảm 6,4%.

Cà phê Việt Nam được xuất khẩu tới khoảng 80 nước và vùng lãnh thổ nhưng dưới rất nhiều sức ép, bao gồm các yếu tố chủ quan như giá thành cao (28-30 triệu đồng/tấn), thiếu đội tàu vận chuỷen để tăng quyền lực bán cũng như sức mạnh xuất khẩu của hàng hóa, và sự thiếu quan tâm tới mở rộng cơ sở hạ tầng kho bãi tại các thị trường xuất hẩu để chủ động ứng phó với các diễn biến bất thường khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn.

Năm 2021, gần như cả thế giới buộc phải chấp nhận sống chung với COVID-19 mặc dù ngày càng có nhiều vắc xin chống lại loại virus này. Không may là virus corona biến đổi không ngừng. Do đó, bất chấp vắc xin đã có, đại dịch vẫn khó cho phép xuất khẩu cà phê Việt Nam sớm trở lại bình thường. Trong bài phát biểu truyền hình ngày 31/12/2020 để chào đón năm 2021, Tổng thống Đức Angela Merkel cho biết: “Những ngày gần đây và những tuần gần đây là những giai đoạn khó khăn nhất đối với đất nước chúng ta. Tình trạng này có thể kéo dài thêm một thời gian nữa. Mùa đông vẫn rất khắc nghiệt. Những thách thức mà đại dịch này đặt ra vẫn còn rất lớn”. Bài phát biểu này cũng là một lời cảnh báo cho nông dân và thương nhân ngành cà phê trong thời gian tới, rằng chuỗi cung ứng cà phê vẫn bất ổn bất chấp những nỗ lực lớn toàn cầu để chống lại đại dịch.

Xu hướng tăng giá?

Thị trường cà phê đang gặp áp lực tâm lý từ tình hình sản xuất cà phê rất tốt tại Brazil. Mỗi khi giá cà phê giảm, các thương nhân ngành cà phê thường được giải thích là Brazil có sản lượng cà phê tốt, như sản lượng cà phê niên vụ 2019 – 2020 tăng len 4,1 triệu tấn và sản lượng khả dụng xuất khẩu là khoảng 2,64 triệu tấn. Dù vậy, cần phải lưu ý rằng khi Việt Nam bắt đầu bán cà phê ra thị trường thì Brazil đã bán xong 70% sản lượng cà phê của niên vụ đó. Vai trò quyết định giá của Brazil trở nên yếu hơn và đang dịch chuyển sang các nước khác như Việt Nam, Colombia và Honduras.

Phân tích trên cho thấy không phải cung – cầu mà các yếu tố khác còn quan trọng và mang tính quyết định hơn đối với giá cà phê ở mỗi thời điểm và trong dài hạn.

Đồng reals Brazil (BRL) liên tục duy trì ở mức thấp so với đồng USD đã khuyến khích nông dân trồng cà phê Brazil tăng cường bán ra trong thời gian qua. Đồng BRL giảm giá tới 29,29% so với đồng USD tính tới cuối năm 2020. Có những thời điểm, đồng BRL chỉ còn 5,99 reals/USD. Tuy nhiên, sau đó đồng tiền này dần tăng lên 5,1 reals/USD vào thời điểm cuối năm. Các nhà quan sát thị trường phát hiện ra rằng đây là sự can thiệp của ngân hàng trung ương Brazil mỗi khi đồng BRL giảm xuống còn 5,6 – 5,8 reals/USD. Các nhà phân tích thị trường tiền tệ dự báo đồng BRL sẽ tăng lên 4,5 – 4,8 reals/USD trong năm 2021. Đồng nội tệ tăng giá sẽ làm giảm áp lực bán mặc dù sản lượng cà phê có thể tiếp tục tăng.

Chỉ số đồng đôla (DXY) gần đây đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2018. Mỹ và các nước tiêu dùng cà phê lớn đang tiếp tục in tiền để cứu vớt nền kinh tế. Nhiều nhà phân tích tỷ giá cho rằng nếu DXY tăng – kịch bản chỉ có thể xảy ra trong thời điểm chuyển giao Nhà Trắng cho ông Joe Biden. Trong bối cảnh kích thích nền kinh tế giữa bối cảnh COVID-19, nguồn cung tiền mạnh là không thể tránh khỏi. DXY hiện ở mức 90 điểm, có thể giảm xuống 85 và thậm chí dưới 80 hơn là khả năng tăng lên 95 điểm. Một khi đồng đôla mất đi giá trị, cơ hội tăng giá cho các nhà giao dịch cà phê là có thể.

Điều chỉnh khẩn cấp

Thế giới đang chuyển sang trạng thái sống chung với COVID-19 sau khi gánh chịu cuộc khủng hoảng do đại dịch này gây ra. Tiêu dùng cà phê giảm trong năm 2020 và có thể tiếp tục yếu trong năm 2021. Do tính đặc thù của giao dịch cà phê, tính cấp thiết phải điều chỉnh tư duy và giao dịch đang ngày càng tăng.

Sự điều chỉnh nên bắt đầu trước tiên với việc tổ chức cách cà phê sản xuất, dự trữ và đóng gói, sử dụng công nghệ số như trí tuệ nhân tạo (AI). Truy xuất nguồn gốc là bắt buộc và “sự liên kết” là thiết yếu. Ngày này không còn nỗi lo về việc lộ thông tin sản lượng, sản xuất và giao dịch. Một người có thể sử dụng Google Earth theo thời gian và địa điểm để biết các thông tin như khu vực trồng cà phê tại một địa điểm và số lượng chuyến giao hàng tới kho cà phê mỗi ngày.

Nông dân và thương nhân ngành cà phê Việt Nam nghĩ nhanh nhưng hành động chậm. Họ không chịu hoàn toàn trách nhiệm về sự chậm trễ này bởi đầu tư vào công nghệ để kết nối với các đối tác tham gia vào một chuỗi cung ứng uy tín và ổn định yêu cầu luồng vốn lớn. Không thể yêu cầu các nhà sản xuất và giao dịch nhỏ bỏ ra khoản đầu tư lớn như vậy. Do đó, chính phủ nên yêu cầu các hiệp hội, đặc biệt là Hiệp hội cà phê, phát triển hệ thống kết nối và truy xuất nguồn gốc, đặt mục tiêu một số lượng lớn doanh nghiệp phải tham gia vào chuỗi cung ứng bền vững. Điều này có thể thực hiện được bằng cách sử dụng nguồn quỹ xuất khẩu, thay vì chi tiêu khoản quỹ này cho hoạt động marketing và thăm dò thị trường như thường làm.

Nhiều nhà giao dịch cà phê quốc tế đang phát triển các phân nhánh giao dịch cà phê đặc sản để mở rộng kết nối với nông dân trồng cà phê và dần tiến tới việc truy xuất nguồn gốc là một thực hành thông thường trong sản xuất và thương mại. Nhiều nhà giao dịch nước ngoài đã chi các khoản tiền lớn cho hoạt động này. Các chuỗi quán cà phê tại Việt Nam đang tiên phong trong xu hướng này mặc dù quy mô còn khá manh mún.

Tóm lại, thị trường cà phê có rất nhiều yếu tố tích cực nhưng vẫn chưa đủ để kéo giá lên, do vận động giá sẽ chịu tác động từ áp lực tài chính hơn là cung – cầu. Thị trường cà phê vẫn sẽ biến động mạnh và có thời điểm biến động cực đoan. Năm 2021 không phải là năm cho những ai có nguồn vốn nhỏ và yếu tim nếu họ không tìm ra cách và cập nhật phương thức sản xuất và giao dịch.

Theo Saigon Times