Những lời hứa đầu tư cho ngành công nghiệp nông nghiệp từ phía Trung Quốc tại Campuchia liên tục được đưa ra, được tung hô bởi các nhà chức trách và truyền thông địa phương, với hàng loạt bức ảnh bắt tay nồng thắm và những cuộc hội đàm thân mật trên khắp các phương tiện thông tin đại chúng, những thỏa thuận lớn được công bố giữa các cơ quan chính phủ hai bên và những đoàn thăm viếng liên miên. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, các nhà quan sát cho rằng những lời hứa này không thành hiện thực. Tháng 12/2017, hai dự án lớn do Trung Quốc tài trợ được đệ trình, với mục tiêu chính là mang lại lợi ích cho ngành nông nghiệp Campuchia.

Đầu tiên, công ty đầu tư có trụ sở tại Hong Kong là Green Leader Holdings Group với kế hoạch xây dựng 5 nhà máy mới để chế biến sắn thành ethanol trong năm 2018. Công ty đã hứa hẹn mở tổng cộng  10 nhà máy tại Campuchia đến năm 2020.

Thứ hai, Weighai Dragon Union Agriculture Co Ltd cũng đề xuất kế hoạch đầu tư lên tới 50 triệu USD để đóng gói trái cây từ tỉnh Kampong Speu cho hoạt động xuất khẩu sang Trung Quốc và Nhật Bản, đồng thời đề xuất các kế hoạch thành lập một ngân hàng nông nghiệp để hỗ trợ nông dân mở rộng sản xuất.

Các kế hoạch trên có thể sẽ thúc đẩy mạnh sự phát triển của ngành nông nghiệp vốn còn lạc hậu và đang loay hoay tìm cách phát triển chuỗi giá trị, tăng lơi nhuận của Campuchia. Nhưng những tấm gương quá khứ về những công ty chỉ hứa hão đang gây ra nhiều nghi ngờ về những lời hứa đầu tư mới.

Trong tháng 10/2016, công ty Trung Quốc Tian Rui Agricultural Cooperation SEZ Co Ltd công bố các kế hoạch đầu tư lên tới 2 tỷ USD để phát triển khu đặc quyền kinh tế (SEZ) đầu tiên để tạo động lực cho toàn bộ ngành chế biến và bảo quản nông sản Campuchia. Bất chấp những nỗ lực để ký thỏa thuận hợp tác với một nhà đầu tư Trung Quốc khác vào tháng 7/2017, các kế hoạch cho khu đặc quyền SEZ này vẫn đang giậm chân tại chỗ do tranh chấp dai dẳng khu đất rộng 100ha. Theo Bộ trưởng Nông nghiệp Campuchia  Veng Sokhon, “khu đặc quyền kinh tế chế biến nông sản SEZ đang tạm ngừng do công ty cần thỏa thuận với một chủ khu đất lân cận. Hiện chúng tôi chưa biết khi nào dự án sẽ khởi động trở lại”. Khu SEZ do Tian Rui tài trợ không phải là dự án nông nghiệp duy nhất mà các nhà đầu tư Trung Quốc thực hiện theo lối “đầu voi đuôi chuột”.

Một liên doanh giữa National Company for Development của Campuchia và một đối tác Trung Quốc công bố hồi cuối năm 2011 với mục đích xây dựng nhà máy tại tỉnh Banteay Meanchey với công suất chế biến dự kiến đạt 2 triệu tấn sắn/năm để sản xuất ethanol nhưng hoạt động xây dựng nhà máy tạm ngừng trong những năm tiếp theo.

Theo ông Pang Sovanna Seth, người đứng đầu ngành nông nghiệp địa phương cho biết có thể sẽ chẳng có nhà máy nào được xây dựng tại đây. “Chúng tôi chưa từng nghe thấy có bất cứ nhà máy nào đang hoạt động chế biến sắn tại tỉnh chúng tôi. Rất khó để xây dựng một nhà máy tại đây do nông dân thường bán sắn cho thương lái Thái Lan”.

Tuy nhiên, ngành nông nghiệp Campuchia đang rất cần những dự án như vậy.  Theo ông Chan Sophal, giám đốc trung tâm nghiên cứu chính sách, ngành nông nghiệp Campuchia sẽ hưởng lợi từ hàng loạt các nhà máy chế biến nông sản khác nhau, thay vì chỉ chế biến gạo. “Ngành nông nghiệp Campuchia thực sự cần một nhà máy chế biến nguyên liệu thô và hàng loạt các tiểu ngành đang thiếu những nhà máy chế biến như vậy. Tuy nhiên, rất khó tìm nhà đầu tư bởi chi phí xây dựng cao và cạnh tranh thu hút đầu tư của các nước láng giềng cũng rất mạnh. Hàng loạt lời hứa đầu tư từ Trung Quốc nhưng rất khó đoán được khi nào hoạt động đầu tư sẽ thực sự khởi động”.

Anthony Galliano, CEO của Cambodian Investment Management, cho biết rất ít nhà đầu tư nước ngoài có thể thực hiện những lời hứa đầu tư lớn như vậy khi tệ quan liêu tràn lan. “Quy trình nộp hồ sơ chứng nhận và có được giấy phép rất khó khăn. Thiếu công nghệ hiện đại cũng là một khó khăn của ngành nông nghiệp nước này, thời gian đầu tư và chi phí vốn cao trong vận hành kinh doanh cũng là các cản trở lớn”.

Bất chấp hàng loạt các dự án đầu tư nông nghiệp do các nhà đầu tư Trung Quốc hứa hẹn đều giậm chân tại chỗ và những rào cản đầu tư cho các nhà đầu tư nước ngoài, các nhà chức trách Campuchia vẫn tràn trề hy vọng về những dự án đầu tư hứa hẹn gần đây. Ông Hean Vanhan, tổng thư ký Bộ Nông nghiệp, cho biết Green Leading Holding Group có động lực mạnh để theo đuổi đề xuất đầu tư, tăng số lượng nhà máy chế biến sắn tại Campuchia và bày tỏ sự tin tưởng vào công ty này.