Với kỹ thuật canh tác tiên tiến và tuân thủ nghiêm ngặt quy định xuất khẩu, Việt Nam đang định vị mình là quốc gia xuất khẩu sầu riêng hàng đầu. Nếu để cây sầu riêng nở hoa tự nhiên, phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thời tiết, thường dẫn đến vào mùa thu hoạch bội thu thì giá giảm mạnh. Tuy nhiên, bằng cách áp dụng các kỹ thuật kiểm soát ra hoa để điều chỉnh thời vụ thu hoạch, nông dân có thể tránh được tình trạng thu hoạch cao điểm ở các vùng khác hoặc các nước cạnh tranh - từ đó thu được lợi nhuận cao hơn. Ngày 21/8, Hội Nông dân thành phố Cần Thơ và Khoa Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) đã tổ chức hội thảo “Giải pháp phát triển sầu riêng chất lượng cao xuất khẩu”.

Tiềm năng lớn, thách thức ngày càng lớn

Ông Nguyễn Văn Sử, Phó Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố Cần Thơ, Chủ tịch Hội Nông dân thành phố, cho biết sầu riêng đã khẳng định vị thế là cây ăn quả chủ lực của vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), mang lại thu nhập cao cho hàng ngàn hộ nông dân. Kể từ khi Trung Quốc chính thức mở cửa thị trường cho sầu riêng Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu đã tăng vọt, đưa sầu riêng trở thành điểm sáng trong ngành nông nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, ông Sử cảnh báo, cơ hội này đi kèm với những thách thức ngày càng lớn. Người tiêu dùng Trung Quốc hiện nay yêu cầu các tiêu chuẩn chất lượng khắt khe hơn, đặc biệt là về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và dư lượng cadmium. “Cơ hội chỉ thành hiện thực nếu chúng ta tuân thủ đầy đủ và nghiêm ngặt các quy định của đối tác. Chúng ta phải tái cấu trúc sản xuất, chuẩn hóa quy trình, thiết lập mã vùng trồng, cơ sở đóng gói và hệ thống truy xuất nguồn gốc để đảm bảo chất lượng sản phẩm từ gốc - và xây dựng một thương hiệu nông nghiệp minh bạch và có trách nhiệm”, ông nhấn mạnh.

Ông Võ Thành Tâm Phúc, Trưởng phòng Phát triển Thị trường, Trung tâm Chất lượng, Chế biến và Phát triển Thị trường Khu vực 6 (thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn - Bộ NN&PTNT), giải thích rằng theo quy định xuất khẩu sang Trung Quốc, sầu riêng tươi Việt Nam phải đáp ứng các quy định về an toàn thực phẩm của Trung Quốc và tránh các loài gây hại kiểm dịch. Tất cả các vùng trồng và cơ sở đóng gói phải được đăng ký với Bộ NN&PTNT và được cả Bộ NN&PTNT và Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) phê duyệt. Mỗi vùng phải thực hiện Thực hành Nông nghiệp Tốt (GAP), hệ thống truy xuất nguồn gốc, kiểm soát dịch hại (IPM) và nhật ký canh tác chi tiết. Nếu bất kỳ lô hàng sầu riêng nào không đăng ký đến cửa khẩu Trung Quốc - hoặc bị phát hiện có sâu bệnh, lá cây, đất hoặc cadmium - lô hàng sẽ bị từ chối, tiêu hủy hoặc bị áp dụng các biện pháp kiểm dịch.

Sức mạnh của việc ra hoa trái vụ

GS.TS. Trần Văn Hậu, nguyên giảng viên cao cấp tại Đại học Cần Thơ, giải thích rằng việc dựa vào việc ra hoa tự nhiên khiến năng suất và thời điểm thu hoạch phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết, điều này có thể khiến giá giảm mạnh. Thay vào đó, việc sử dụng các kỹ thuật ra hoa có kiểm soát cho phép sản xuất trái vụ, giúp nông dân tránh xung đột với mùa cao điểm ở các tỉnh hoặc quốc gia khác. Việc ra hoa trái vụ này mang lại cho sầu riêng Việt Nam lợi thế cạnh tranh - đặc biệt là so với các nước như Thái Lan và Campuchia, những nước có đất đai, khí hậu và giống tương tự. Ra hoa có kiểm soát cũng giúp việc kiểm soát sâu bệnh dễ dàng hơn, giảm rụng quả và giảm thiểu tình trạng quả dị dạng. Theo GS.TS. Hậu, trong điều kiện tự nhiên, sầu riêng ở Đồng bằng sông Cửu Long ra hoa từ tháng 12 đến tháng 1 và được thu hoạch từ tháng 4 đến tháng 5. Ở Đông Nam Bộ, ra hoa từ tháng 1 đến tháng 2 và thu hoạch vào tháng 5 đến tháng 6. Ở Tây Nguyên, ra hoa từ tháng 3 đến tháng 5 (tùy theo độ cao), với thời gian thu hoạch vào tháng 8 đến tháng 10. “Từ tháng 11 đến tháng 3 là trái vụ ở Việt Nam và cả ở các nước trong khu vực như Thái Lan và Campuchia, đồng nghĩa với việc giá cao hơn do ít cạnh tranh hơn”, GS. Hậu giải thích. Năm 2024, Thái Lan xuất khẩu 833.000 tấn sầu riêng sang Trung Quốc (chiếm 52% thị phần), thu về hơn 3,9 tỷ USD. Việt Nam xuất khẩu 736.700 tấn (chiếm 46% thị phần), trị giá hơn 2,8 tỷ USD. Nửa đầu năm 2025, Thái Lan xuất khẩu gần 550.000 tấn sang Trung Quốc (chiếm 77% thị phần), trị giá 2,5 tỷ USD. Việt Nam xuất khẩu hơn 257.200 tấn (chiếm 22% thị phần), trị giá 611 triệu USD. Philippines và Malaysia cũng xuất khẩu sang Trung Quốc, nhưng chỉ chiếm chưa đến 1% thị phần. Theo ông Hậu, thị trường sầu riêng hiện đang là cuộc cạnh tranh giữa Việt Nam và Thái Lan, nhưng về lâu dài, Campuchia có thể nổi lên như một đối thủ mạnh do diện tích trồng ngày càng tăng.

Bà Hồ Thị Cẩm Đào, Phó Bí thư Thành ủy Cần Thơ, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Cần Thơ, kêu gọi Hội Nông dân thành phố tiếp tục đẩy mạnh các biện pháp canh tác khoa học, sản xuất hữu cơ và sử dụng hóa chất có trách nhiệm. Các cơ quan liên quan phải xây dựng bản đồ sử dụng đất và chiến lược nước/phân bón an toàn. Cần giám sát chặt chẽ các vùng trồng để đảm bảo truy xuất nguồn gốc minh bạch, đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu. Các nỗ lực cũng nên tập trung vào việc xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu tập thể và chỉ dẫn địa lý cho sầu riêng Cần Thơ làm nền tảng để nâng cao giá trị. Sau khi sáp nhập, Cần Thơ hiện có gần 13.000 ha sầu riêng, với hơn 579 mã vùng trồng với hơn 8.200 hộ trên diện tích 9.400 ha. Phần lớn trái cây được bán thông qua thương lái trực tiếp từ các trang trại.

Theo VNS