Các khoản đầu tư trá hình và ngầm đã gây ra hậu quả nghiêm trọng cho xuất khẩu gỗ của Việt Nam, nhưng việc sử dụng công nghệ có thể giúp giảm thiểu rủi ro.

Ông Nguyễn Liêm, Chủ tịch Hiệp hội Nội thất Bình Dương (BIFA), cho biết FDI (đầu tư trực tiếp nước ngoài) vào ngành gỗ rất cao trong năm 2022-2023. Có 22 dự án được đăng ký tại Bình Dương vào năm 2023 và 25 dự án tại Bình Phước. Bảy dự án tại Bình Dương và tám dự án tại Bình Phước đã được cấp phép trong năm nay. Các nhà đầu tư lớn nhất đến từ Trung Quốc. Nhìn chung, các nhà đầu tư phải chi ít nhất 30-40 triệu USD để thành lập một nhà máy, bao gồm cả chi phí đất đai. Các nhà đầu tư Trung Quốc chi 5 triệu USD cho mỗi dự án, vì họ chỉ thuê nhà xưởng (thay vì mua đất để lập nhà máy), thuê thiết bị và máy móc hoặc nhập khẩu hàng cũ. Các nhà đầu tư Trung Quốc thường phát triển chuỗi doanh nghiệp nhỏ, bao gồm một doanh nghiệp lớn đầu tư để xuất khẩu, trong khi các doanh nghiệp nhỏ khác thuê các xưởng nhỏ để sản xuất ghế, bàn và giường cho doanh nghiệp lớn. Ông kêu gọi các cơ quan quản lý nhà nước giám sát chặt chẽ hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FIE), đặc biệt là các doanh nghiệp đến từ các quốc gia có “vấn đề nhạy cảm”. “Nếu chúng ta không làm được điều này (giám sát chặt chẽ hoạt động sản xuất, kinh doanh của các FIE) và không phát hiện được các FIE có hoạt động đầu tư không minh bạch, chúng ta sẽ phải đối mặt với rủi ro khi xuất khẩu sản phẩm. Các sản phẩm có thể phải chịu khiếu nại về nguồn gốc bất hợp pháp”, ông Liêm nhấn mạnh.

Ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (Vifores) cũng nhấn mạnh cần kiểm soát chặt chẽ gỗ nhập khẩu. Nếu phát hiện bất kỳ hoạt động nào có nguồn gốc không rõ ràng hoặc giả mạo sẽ tiềm ẩn nguy cơ tranh chấp thương mại. Những năm gần đây, các doanh nghiệp đồ gỗ Việt Nam không sử dụng nhiều gỗ nhập khẩu mà sử dụng gỗ trong nước để làm ra các sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của các nhà nhập khẩu (Mỹ, châu Âu và Đông Bắc Á) về nguồn gốc lâm sản. “Trong 6-7 năm trở lại đây, đồ gỗ chất lượng cao tại Bình Định đã được làm từ gỗ rừng trồng của Việt Nam, thay thế hàng nhập khẩu, đặc biệt là từ Nga và Trung Quốc, qua đó giúp tránh gian lận thương mại khi xuất khẩu thành phẩm sang Mỹ”, ông Lập giải thích.

Theo Huỳnh Thế Du, Đại học Indiana, Hoa Kỳ yêu cầu gỗ nguyên liệu để làm đồ gỗ phải có nguồn gốc hợp pháp, do đó nếu Việt Nam không kiểm soát được nguồn nhập khẩu và đầu tư từ Trung Quốc thì có thể bị tác động tiêu cực. Trong nhiều năm qua, xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam đã phải đối mặt với các cuộc điều tra do Hoa Kỳ đưa ra, bao gồm điều tra phòng vệ thương mại đối với gỗ dán, điều tra trốn thuế đối với tủ gỗ và điều tra khai thác và buôn bán gỗ của Việt Nam theo Mục 301 của Đạo luật Thương mại Hoa Kỳ.

Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết ngành gỗ của Việt Nam có thể phải đối mặt với các cuộc điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp và phòng vệ thương mại, không chỉ từ Hoa Kỳ mà còn từ Hàn Quốc và các thị trường khác. Các cuộc điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp phức tạp hơn nhiều so với các cuộc điều tra trốn thuế. Các doanh nghiệp Việt Nam phải sẵn sàng đối mặt với các rủi ro.

Ông Tô Xuân Phúc, Trưởng ban Tổ chức Forest Trends, cảnh báo về những dấu hiệu bất thường từ nguồn cung sản phẩm gỗ xẻ nhập khẩu vào Việt Nam thời gian gần đây, trong đó có tốc độ tăng trưởng cao 100% trong vòng một năm. Cần phải tìm hiểu xem các sản phẩm này có “mượn” nguồn gốc Việt Nam để xuất khẩu sang thị trường thứ ba hay không. “Chúng ta cần tìm hiểu xem các sản phẩm này đến từ thị trường nào, có dừng lại ở Việt Nam hay tái xuất sang các nước khác không và cung cấp thông tin chi tiết cho doanh nghiệp”, ông Phúc cho biết. “Vifores có thể đề xuất Chính phủ có biện pháp chặt chẽ hơn để quản lý luồng cung ứng gỗ nhập khẩu nhằm tránh rủi ro liên quan đến gian lận xuất xứ”, ông Phúc cho biết.

Hỗ trợ công nghệ

Vifores đã có các buổi làm việc với Tổng cục Hải quan và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) về việc xác định nguồn gốc sản phẩm lâm nghiệp và đảm bảo tính hợp pháp của gỗ trong chuỗi cung ứng gỗ.

Khi được hỏi về việc các doanh nghiệp chế biến gỗ của Việt Nam cần làm gì để thích ứng với những thay đổi của thị trường xuất khẩu, ông Lập cho biết ưu tiên hàng đầu là nâng cao năng lực cạnh tranh để sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường nhập khẩu, bao gồm sản xuất ít phát thải, sản xuất minh bạch, gỗ hợp pháp và truy xuất nguồn gốc, giá cả cạnh tranh và thiết kế tốt. “Doanh nghiệp cần đẩy nhanh chuyển đổi số, chuyển đổi số, ứng dụng phần mềm trong quản trị doanh nghiệp, ứng dụng công nghệ mới trong sản xuất”, ông Lập cho biết. “Công nghệ có thể giúp truy xuất nguồn gốc hiệu quả, giảm thiểu rủi ro”.

Theo VNS