Trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ toàn cầu gia tăng, ngành gỗ Việt Nam đang chủ động triển khai các biện pháp bảo vệ xuất khẩu và đạt mục tiêu 18 tỷ USD vào năm 2025. Việt Nam đặt mục tiêu đầy tham vọng là đạt 18 tỷ USD xuất khẩu gỗ vào năm 2025. Tuy nhiên, mục tiêu này đang gặp nhiều thách thức trước chủ nghĩa bảo hộ thương mại toàn cầu đang gia tăng và các vụ việc phòng vệ thương mại ngày càng phức tạp. Để duy trì khả năng cạnh tranh, ngành gỗ cần chủ động ứng phó với những biến động của thị trường toàn cầu. Tính đến đầu năm 2025, diện tích rừng trồng mới trên cả nước đạt hơn 153.000 ha, sản lượng gỗ đạt 11,1 triệu mét khối. Trước những thách thức phòng vệ thương mại ngày càng gia tăng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang hoàn thiện các chính sách nhằm hỗ trợ doanh nghiệp gỗ ổn định hoạt động và tăng cường kiểm soát chuỗi cung ứng.

Đa dạng hóa thị trường và sản phẩm xuất khẩu

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ từ đầu năm 2025 đã đạt hơn 8 tỷ USD. Mỹ vẫn là thị trường lớn nhất, chiếm 55,6% tổng kim ngạch xuất khẩu, tiếp theo là Nhật Bản với 12,6% và Trung Quốc với 10,4%. Ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, cho biết Việt Nam đã trở thành một trong những nhà cung cấp sản phẩm gỗ hàng đầu thế giới, với kim ngạch xuất khẩu đồ nội thất chỉ đứng sau Trung Quốc. Tuy nhiên, vị thế nổi bật này đi kèm với rủi ro cao hơn về các cuộc điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp và trốn thuế, có khả năng dẫn đến mức thuế suất cao, giảm khả năng cạnh tranh và mất thị phần. Chỉ tính riêng năm 2024, đã có 32 vụ việc phòng vệ thương mại liên quan đến hàng xuất khẩu của Việt Nam tại 12 thị trường khác nhau.

Hiệp hội Gỗ dán Việt Nam bao gồm hơn 50 thành viên xuất khẩu sang Mỹ, Hàn Quốc và Ấn Độ. Mặc dù phải chịu các cuộc điều tra phòng vệ thương mại từ Hàn Quốc và thuế chống bán phá giá từ Mỹ, các doanh nghiệp vẫn tiếp tục thực hiện các đơn hàng nhờ có đầy đủ hồ sơ chứng minh nguồn gốc, quy trình sản xuất và giá cả. Ông Trịnh Xuân Dương, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ dán, Giám đốc Công ty TNHH Gỗ Kẻ Gỗ, cho biết ngành gỗ dán thường xuyên phải đối mặt với các cuộc điều tra chống bán phá giá và trợ cấp. Tuy nhiên, việc ngành gỗ sử dụng gỗ khai thác tại địa phương từ các đồn điền 5 năm tuổi và chi phí nhân công thấp cho phép các công ty đưa ra hồ sơ pháp lý mạnh mẽ khi bị khiếu nại. Ngay khi có thông báo điều tra, hiệp hội sẽ phối hợp tư vấn pháp lý và chia sẻ thông tin giữa các thành viên để đảm bảo phản hồi chính xác và kịp thời.

Các doanh nghiệp gỗ được khuyến khích thực hiện các biện pháp chiến lược, bao gồm mở rộng đăng ký mã số diện tích rừng, tuân thủ quy tắc xuất xứ gỗ nguyên liệu, tái cơ cấu đầu vào và sản xuất, giảm thiểu sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu. Các doanh nghiệp cũng cần cải thiện việc quản lý và lưu trữ hồ sơ liên quan đến nguồn gốc nguyên liệu và đảm bảo tính minh bạch trong báo cáo.

Ông Ngô Sỹ Hoài nhấn mạnh các doanh nghiệp xuất khẩu cần mở rộng thị phần và tăng cường sự hiện diện tại các hội chợ thương mại quốc tế để quảng bá sản phẩm và thương hiệu. Ông lưu ý nhu cầu ngày càng tăng của Nhật Bản đối với các sản phẩm nội thất bằng gỗ và không gian thân thiện với môi trường, cũng như lợi thế về logistics của Hàn Quốc đối với vận tải đường biển. Tuy nhiên, xuất khẩu gỗ của Việt Nam sang Hàn Quốc vẫn chủ yếu giới hạn ở các sản phẩm viên nén gỗ và ván ép giá rẻ. Trong khi đó, mặc dù có Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), xuất khẩu sang 27 quốc gia thành viên EU chỉ chiếm 3,8% đến 4% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ của Việt Nam.

Tăng cường năng lực phòng vệ thương mại cho doanh nghiệp xuất khẩu

Do thị trường toàn cầu ngày càng áp dụng các công cụ phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành công nghiệp trong nước, ngành gỗ Việt Nam dự kiến sẽ phải đối mặt với nhiều áp lực hơn vào năm 2025. Gỗ và lâm sản đặc biệt bị ảnh hưởng bởi các cuộc điều tra của Mỹ về tác động của gỗ xẻ nhập khẩu đối với an ninh quốc gia. Nhóm hàng này chiếm khoảng 10% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ của Việt Nam sang Mỹ. Việc sử dụng nhiều nguyên liệu trong nước hơn, đa dạng hóa nhà cung cấp từ các thị trường không nằm trong diện điều tra thương mại và đảm bảo minh bạch nguồn gốc sẽ giúp giảm thiểu rủi ro.

Chính sách thuế nhập khẩu vẫn là một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gỗ Việt Nam. Để vượt qua những thách thức này, đòi hỏi phải cải thiện quản lý rủi ro, hiểu biết về các quy trình phòng vệ thương mại và phát triển chuỗi giá trị bền vững từ nguyên liệu thô đến chế biến và phân phối. Các doanh nghiệp đang thích ứng với các xu hướng phòng vệ thương mại đang thay đổi, bao gồm các quy định thuế mới, các biện pháp bảo hộ rộng rãi hơn và các biện pháp bảo vệ toàn diện như các chiến thuật chống lẩn tránh thuế.

Ông Trần Quốc Bảo, đại diện Công ty Xuất nhập khẩu Thiên Lộc, cho biết để bù đắp tổn thất thị trường do các hạn chế thương mại, các doanh nghiệp đang tìm cách chuyển dịch sản xuất sang tiêu thụ nội địa và khai thác các thị trường mới. Họ cũng theo dõi chặt chẽ các quy định phòng vệ thương mại, đặc biệt là ở các thị trường thường xuyên bị điều tra.

Ông Trịnh Xuân Dương nhấn mạnh phòng vệ thương mại là điều không thể tránh khỏi và các doanh nghiệp phải hợp tác, chia sẻ thông tin và hỗ trợ lẫn nhau trong việc ứng phó với các vụ việc. Ông cũng nhấn mạnh sự thiếu chuyên môn của ngành về các vấn đề pháp lý quốc tế và kêu gọi Cục Phòng vệ Thương mại và các hiệp hội hỗ trợ nhiều hơn nữa.

Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường) hiện đang làm việc với các hiệp hội và nhóm ngành để đánh giá tác động của các biện pháp phòng vệ thương mại, truy xuất nguồn gốc đầu vào và xác minh diện tích rừng được chứng nhận. Những nỗ lực này nhằm mục đích ngăn chặn thông tin sai lệch và khai báo nguồn gốc bất hợp pháp.

Các nước nhập khẩu hiện nay yêu cầu truy xuất nguồn gốc gỗ hợp pháp nghiêm ngặt. Do đó, việc xây dựng chuỗi cung ứng minh bạch và bền vững, tuân thủ các quy tắc xuất xứ là điều cần thiết cho sự thành công lâu dài của ngành xuất khẩu gỗ của Việt Nam. Các nhà xuất khẩu gỗ và lâm sản phải chuẩn bị các tài liệu pháp lý chứng minh nguồn gốc hợp pháp của nguyên liệu, chẳng hạn như gỗ được chứng nhận FSC hoặc các nguồn được công nhận khác. Họ cũng nên sẵn sàng chứng minh quy trình sản xuất và vùng nguyên liệu khi bị cáo buộc trốn thuế hoặc bán phá giá. Việt Nam gần đây đã được Ủy ban Châu Âu xếp hạng là quốc gia "rủi ro thấp" về nạn phá rừng. Quy chế này có lợi cho các nhà xuất khẩu gỗ, cho phép đơn giản hóa các thủ tục thẩm định và chỉ kiểm tra tuân thủ 1% đối với các sản phẩm như cà phê, cao su và gỗ.

Theo VNS