Phó thủ tướng Campuchia trả lời Reuters rằng Campuchia có kế hoạch cắt giảm 70% vận tải hàng hóa qua các cảng Việt Nam nhờ dự án nâng cấp kênh đào trị giá 1,7 tỷ USD do Trung Quốc tài trợ nối lưu vực sông Mê Kông với bờ biển Campuchia.

Phó thủ tướng Sun Chanthol hạ thấp những lo ngại về môi trường về kênh đào Funan Techo dự kiến được khởi công vào cuối năm nay, đồng thời bác bỏ suy đoán rằng nó có thể được sử dụng để cho phép các tàu chiến Trung Quốc tiếp cận thượng nguồn là "vô căn cứ". Dự án dự kiến hoàn thành vào năm 2028 có nguy cơ gây ra căng thẳng giữa Campuchia và Việt Nam, vốn là những đối tác thân thiết nhưng thường xuyên xảy ra xung đột. Các nhà bảo tồn và chính quyền Việt Nam đã lên tiếng cảnh báo về thiệt hại tiềm tàng đối với Đồng bằng sông Cửu Long vốn đã mong manh, một vùng sản xuất lúa gạo khổng lồ hỗ trợ hàng triệu người ở hạ lưu Việt Nam. Tuy nhiên, trong khi ông Sun Chanthol cho biết con kênh cũng sẽ được sử dụng để tưới tiêu trên đất liền và đánh cá, ông cho biết lượng nước được chuyển hướng sẽ chỉ là "một giọt nước trong xô". Ông cho biết tuyến đường ngắn hơn của kênh đào ra biển dành cho sà lan và tàu từ và đến Phnom Penh chở hàng dệt may và nguyên liệu thô sẽ làm giảm phát thải khí nhà kính.

Ông cho biết Campuchia đã thông báo cho Ủy ban sông Mê Kông (MRC), một tổ chức liên chính phủ chịu trách nhiệm quản lý chung lưu vực, nhưng sẽ không tham khảo ý kiến các nước khác trong khu vực về dự án. Ông cho biết, nếu được yêu cầu, Campuchia sẽ cung cấp thêm thông tin cho MRC nhưng không có nghĩa vụ pháp lý phải làm như vậy. MRC nói với Reuters rằng Campuchia đã không chia sẻ nghiên cứu khả thi của kênh đào mặc dù có nhiều yêu cầu và hai lá thư chính thức được gửi vào tháng 8 và tháng 10. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam cho biết trong một tuyên bố rằng bà hy vọng Campuchia sẽ chia sẻ thông tin và phối hợp với Việt Nam để đánh giá tác động của dự án.

RỦI RO ĐỐI VỚI SẢN LƯỢNG LÚA?

Ông Sun Chanthol cho biết hiện tại, khoảng 33% hàng hóa đến và đi từ Campuchia sử dụng các cảng của Việt Nam cho thương mại toàn cầu bằng cách vận chuyển qua sông Mê Kông, đồng thời lưu ý rằng với kênh đào được mở rộng, mục tiêu là giảm tỷ lệ đó xuống 10% - tức là sẽ giảm 70% so với khối lượng vận chuyển hiện tại. Tuy nhiên, năng lực hạn chế của kênh đào "khiến khả năng tồn tại về mặt kinh tế của nó bị đặt dấu hỏi", Ted Osius, cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam và hiện là người đứng đầu Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ-ASEAN, một nhóm vận động có ảnh hưởng, cho biết. Ông Sun Chanthol cho biết, kênh đào dài 180 km (11 dặm) được nâng cấp sẽ rộng 100 mét (328 feet) với độ sâu lên tới 5,4 mét (18 feet), cho phép sà lan và tàu có trọng tải 3.000 tấn có thể sử dụng nó. Ông cũng cho biết: “Dự án này có tác động tối thiểu đến môi trường và lưu ý rằng nó sẽ xả tới 5 mét khối (m3) nước mỗi giây, so với 8.000 m3 mỗi giây của Mekong. Ông nhấn mạnh: “Con kênh có kích thước bằng một ống hút.”

Tuy nhiên, vẫn còn những lo ngại, đặc biệt là ở Việt Nam. Ông Nguyễn Hùng, chuyên gia về chuỗi cung ứng tại Đại học RMIT Việt Nam, cho biết: “Dự án này có thể dẫn đến việc di dời dân cư, mất đất nông nghiệp và giảm diện tích đất ngập nước”. Brian Eyler, giám đốc chương trình về tính bền vững tại Trung tâm nghiên cứu Stimson có trụ sở tại Hoa Kỳ, cho biết kênh đào sẽ “làm giảm lượng nước cung cấp cho sản xuất lúa gạo quy mô công nghiệp ở Việt Nam”. Eyler cho biết dự án cần có sự tham vấn của các đối tác khác theo quy định của Ủy ban sông Mê Kông vì sông Hậu, nơi nước sẽ được chuyển hướng, là một nhánh của sông Mê Kông chứ không phải phụ lưu.

Nhưng đối với ông Sun Chanthol, dự án chỉ liên quan đến các nhánh của sông Mê Kông, bao gồm cả sông Bassac, và do đó không cần tham vấn với các đối tác. Sun Chanthol cho biết kênh đào "sẽ mang lại lợi ích cho 1,6 triệu người Campuchia sống dọc theo kênh" nhờ hệ thống tưới tiêu tốt hơn cho nông nghiệp, đồng thời cho biết thêm rằng tác động đến tài nguyên nước của lưu vực sông Mê Kông sẽ được giám sát.

TRUNG QUỐC

Ông Sun Chanthol cho biết, Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc, một công ty xây dựng lớn thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc, sẽ phát triển kênh đào và trang trải toàn bộ chi phí theo thỏa thuận với chính phủ Campuchia, đồng thời lưu ý rằng đổi lại công ty sẽ nhận được lợi ích trong nhiều thập kỷ. Ông nói: “30 năm, 40 năm, 50 năm hay không, điều đó sẽ được thảo luận trong quá trình đàm phán của chúng tôi”. CRBC đã không trả lời yêu cầu bình luận. Sun Chanthol cho biết suy đoán rằng kênh đào có thể được Trung Quốc sử dụng cho mục đích quân sự là "hoàn toàn sai sự thật". Ông nói: “Hiến pháp của chúng tôi không cho phép bất kỳ quân đội nước ngoài nào vào đất nước”.

Một nhà ngoại giao phương Tây ở Việt Nam cũng bác bỏ những cảnh báo "hơi cường điệu" của các học giả Việt Nam về rủi ro an ninh đối với Việt Nam, vì độ sâu của kênh và kích thước hạn chế của âu tàu.

Theo Reuters