Các nhà máy không phải là những doanh nghiệp duy nhất tràn vào Việt Nam – các nhà sản xuất bia thủ công Thái Lan đang nhận ra Việt Nam là ngôi nhà không ngờ đến của họ, khi các quy định ngày càng nghiêm ngặt khiến các nhà sản xuất quy mô nhỏ khó hoạt động tại Thái Lan.

Mang những cái tên rất Thái như Mahana­khon, Krung Thep và Khao San, các nhà sản xuất bia thủ công Thái Lan thường xuất hiện tại chính nước mình với tem nhập khẩu và dòng chữ “Made in Vietnam” được in bên thân chai.

Các quy định hiện hành trong ngành bia Thái Lan ghi rõ những nhà sản xuất mới gia nhập thị trường phải ủ ít nhất 10 triệu lít bia hàng năm và có hơn 10 triệu Baht vốn chủ sở hữu (hơn 310.000 USD) – một rào cản không thể vượt qua cho các nhà ủ bia nhỏ thâm nhập vào thị trường này và bảo vệ thế lưỡng độc quyền của ThaiBev, nhà sản xuất bia Chang và Boon Rawd Brewery, sản xuất Singha và Leo.

Trong khi Thái Lan từng có một ngành ủ bia thủ công ngầm khá lớn, nhiều nhà ủ bia thủ công đã ra nước ngoài để sản xuất hợp pháp sau một số vụ bắt bớ gần đây. Việt Nam trở thành điểm đến lý tưởng về giá, chất lượng và logistics. Sau khi tính chi phí thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và vận chuyển lạnh, khiến nhiều loại bia thủ công không còn hợp túi tiền với người tiêu dùng Thái.

Trong khi bia thủ công Thái Lan được sản xuất tại hàng loạt các nước khác, ngày càng nhiều nhà sản xuất bia đang dịch chuyển tới Việt Nam để ký hợp đồng sản xuất với các nhà máy tại Việt Nam hiện đang cung cấp giá cho các lô sản xuất nhỏ ở mức giá cạnh tranh hơn nhiều so với các nước sản xuất bia thủ công châu Á Thái Bình Dương khác như Úc và Đài Loan. Các nhà phân phối tại Việt Nam có thể vận chuyển bia trở lại Thái Lan trong các container lạnh, bảo quản được nguyên vẹn hương vị với lịch trình giao hàng thường xuyên. Trong khi Campuchia cũng chào mức giá cạnh tranh và tiếp tục là điểm đến ưa thích của các nhà sản xuất bia Thái, lịch trình giao hàng thất thường và có ít lựa chọn hơn về nguyên liệu và quy mô đơn hàng khiến Việt Nam trở thành lựa chọn hấp dẫn hơn.

Gần đây, Mike Roberts, nhà sáng lập Outlaw Beer có trụ sở tại Loei, đã dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam, trong khi vẫn sản xuất 1 loại bia tại Campuchia, bởi Việt Nam cho ông hàng loạt lựa chọn trong quy trình ủ, và đặc biệt là khả năng vận chuyển lạnh từ Việt Nam ngược trở lại Việt Nam. Bia của ông không lọc và không tiệt trùng nên buộc phải vận chuyển lạnh. Điều này đồng nghĩa với các chuyến đi thường xuyên tới Việt Nam để giám sát quy trình ủ. “Điểm quan trọng nhất với tôi nằm ở việc tự ủ nên tôi muốn tự mình làm việc này. Tôi tự mang theo hoa bia của mình, thử bia và quyết định về cách lên men”.

Heart of Darkness Brewery, một nhà ủ bia thủ công thành lập năm 2016 tại thành phố Hồ Chí Minh, mới chỉ bắt đầu nhận các hợp đồng từ các nhà ủ bia Thái Lan từ tháng 9/2018 nhưng hiện làm việc với 18 nhà ủ bia thủ công Thái Lan để sản xuất bia cho thị trường Thái. “Giây phút chúng tôi nói Có với một nhà ủ bia, cơn lũ bắt đầu kéo đến”, theo John Pemberton, giám đốc điều hành Heart of Darkness. “Chúng tôi rất thích chia sẻ nghệ thuật thủ công, giúp họ nảy ra những công thức và tung hứng các ý tưởng với nhau”.

Trong phần lớn các trường hợp, một nhà ủ bia Thái Lan sẽ đàm phán hợp đồng với một nhà ủ bia Việt Nam, sau đó tới Việt Nam để giám sát quy trình ủ, đảm bảo bia đúng hương vị, với một số đầu vào từ nhà ủ bia Việt Nam. “Chúng tôi nỗ lực hợp tác và tìm ra thứ họ muốn với công thức này nhưng tới cùng chúng tôi muốn chắc chắn rằng với dòng chữ “được ủ tại Heart of Darkness” ('brewed at Heart of Darkness') thì đảm bảo đó là bia ngon”, ông Pemberton nói.

Là một người Anh chính gốc, ông nếm bia thủ công lần đầu tiên khi sống tại New York, sau đó học cách ủ bia khi sống tại Trung Quốc vào lúc nơi này chưa có bia thủ công. Ông chuyển đến Việt Nam năm 2013, khi cơn sốt bia thủ công bắt đầu và 3 năm sau đó mở xưởng ủ bia riêng cùng với một quán bia chảy trực tiếp từ vòi. Ông có tham vọng trở thành một nhà ủ bia thủ công cao cấp tại Đông Nam Á và có kế hoạch mở quán bia mới tại Bangkok và Đài Bắc trong năm nay sau khi mở một địa điểm tại Singapore. Sự mở rộng này là vụ cá cược trước sự ưa chuộng bia thủ công ngày càng tăng – loại bia thường có vị mạnh hơn, đắng hơn và hàm lượng cồn cao hơn bia công nghiệp.

Theo ông Pemberton, để bia thủ công giành thị phần 20 – 30% tại Mỹ mất tới 3 – 4 thập kỷ, và hiện bia thủ công chiếm thị phần chưa đầy 1% tại Đông Nam Á. “Có thời gian dài tôi ngưỡng mộ sự đam mê và tinh thần của bia thủ công Thái Lan. Các nhà sản xuất bia thủ công có một tinh thần nổi loạn và họ phải vượt qua nhiều thử thách để bán được bia ra thị trường”.

Alex Violette, một người Mỹ, đồng sáng lập Pasteur Street Brewing Company tại thành phố Hồ Chí Minh năm 2014. Công ty đang vận hành 4 quán bia bán trực tiếp từ vòi trên khắp Việt Nam, gần đây ký hợp đồng với Sivilai, một nhãn bia thủ công Thái sản xuất bởi Mahana­khon Brewing Co. “Đây không phải là một điều bình thường nhưng chúng tôi vui khi làm việc với những người ngang hàng với thương hiệu của chúng tôi”, ông Violette cho hay. “Nhưng có quá nhiều cơ hội để phát triển thương hiệu của chính mình trong thương vụ này nên chúng tôi hoàn toàn hợp tác”.

Bia thủ công tại Đông Nam Á tự phân biệt bằng cách thêm thắt các nguyên liệu bản địa, khó tìm tại các thánh địa bia thủ công tại Mỹ và Anh. Ông Pemberton thường sử dụng trái cây địa phương trong bia, như Kumquat Pale Ale, trong khi ông Violette lấy nguồn hoa nhài từ miền bắc Việt Nam để làm ra Jasmine IPA của Pasteur Street. “Tại Việt Nam không có hoa bia lẫn đại mạch nên khi nhập khẩu toàn bộ nguyên liệu thô, tôi tự hỏi: vì sao lại đi ủ bia tại Đông Nam Á?” Ông cho biết nhiều nhà ủ bia thủ công đang mở ra tại Việt Nam, đặc biệt là tại thành phố Hồ Chí Minh, biến Việt Nam trở thành cái ông gọi là thủ phủ bia thủ công của Đông Nam Á.

Sự bá chủ bia thủ công của Việt Nam có thể khiến Thái Lan mất đi vị thế trong ngành bia thủ công vào nền kinh tế lớn thứ 2 ASEAN. Với tốc độ tăng trưởng kinh tế và dân số lớn hơn, Việt Nam tự bản thân có thể trở thành một thị trường lớn. Việt Nam đang theo đuổi các xu hướng tiêu dùng toàn cầu, trái ngược với các chính sách bảo hộ của Thái Lan.

Sản xuất ngầm hay sản xuất ở nước ngoài

Taopiphop Limjittrakorn là thành viên quốc hội của đảng Future Forward Party và là nhà sản xuất bia thủ công nổi tiếng nhất trước vụ bắt bớ lùm xùm vào năm 2017. Ông hiện vẫn là người cổ vũ mạnh mẽ nhất cho bia thủ công tại Thái Lan, gần đây đã đề xuất pháp lý để mở cửa ngành này cho những người sản xuất nhỏ, trong khi ông vẫn ủ bia tại Việt Nam. “Nhiều nhà sản xuất bia thủ công Thái Lan đễn Việt Nam bởi họ được chấp nhận sản xuất theo lô nhỏ, như 1.000l, đủ nhỏ để họ không phải dự trữ quá lớn”, ông Taopiphop cho hay. “Việt Nam cũng có đa dạng lựa chọn nguyên liệu thô cho sản xuất bia. Phần lớn các nhà ủ bia ở đây dều là người nước ngoài và họ biết họ đang làm gì”. Ông cho biết bia thủ công cần tìm kiếm sự hỗ trợ của lưỡng đảng trong quốc hội, liên minh đề xuất xóa bỏ các yêu cầu hạn ngạch sản xuất cho các nhà sản xuất bia. “Nếu vậy thì đó sẽ là hay đổi lớn cho lịch sử Thái Lan, khi những người bé nhỏ có thể đánh bại những đầu sỏ tư bản”, ông Taopiphop nói.

Mahanakhon Brewing, nhà sản xuất các thương hiệu bia Mahanakhon và Sivilai, đã làm việc kiên trì để đưa giá bia thủ công xuống mức giá hợp túi tiền hơn là 69 Baht/chai trong khi phải chiến đấu với nhiều rào cản quy định và thuế, theo Avi Yashaya, đối tác tại Mahanakhon. Công ty thành lập năm 2015, có doanh số khoảng 12 triệu chai/năm cho cả hai thương hiệu bia. Giống phần lớn các công ty bia thủ công Thái Lan, Mahanakhon đi lên từ hoạt động của một nhà ủ bia ẩn mình. Doanh số trên rất ấn tượng đối với một công ty non trẻ nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với ngưỡng doanh số cần để duy trì việc ủ bia tại Thái Lan, và giống nhiều nhà ủ bia Thái Lan hiện nay, Mahanakhon sang Việt Nam để sản xuất loại bia thủ công của họ. “Ít nhất khi nói đến bia, Việt Nam có mạng lưới các nhà cung cấp, các nhà ủ bia, những người quản lý tinh túy hơn, tương trợ hơn và một cơ sở khách hàng hiểu biết hơn”, ông Yashaya nhận định. “Campuchia, theo quan điểm của tôi, vẫn khá độc quyền, nên các nhà sản xuất đối xử với bia như một loại hàng hóa thay vì một văn hóa”. Nhưng ngay cả nếu luật thay đổi tại Thái Lan, ông thừa nhận rằng sẽ phải mất khoảng 2,5 năm để công ty sẵn sàng ủ bia với lượng lớn tại quê nhà.

Hiện nay, ông Yashaya muốn thử nghiệm bia với đa dạng khẩu vị địa phương và những vị mạnh đặc trưng của bia thủ công. Trong khi nghiên cứu nhiều loại bia hơn, công ty đang bắt đầu với các loại bia Mahanakhon và Sivilai, có vị nhẹ hơn những loại bia thủ công đắng và nhiều hoa bia hơn tại phương Tây – mở ra một cánh cửa bước vào thế giới bia thủ công cho những người mới bắt đầu và thường có khẩu vị nhạt tại Thái Lan. Công ty cũng đang lên kế hoạch tung ra 3 – 4 loại bia mới trong năm nay. “Bạn đến Việt Nam và mua loại bia tốt nhất của họ với IPAs gấp 3 lần, có giá 90 – 120 Baht/đút, đó chính là văn hóa chúng tôi muốn có tai Thái Lan”, ông Yashaya nói. “Chúng tôi khôg ngần ngại hy sinh lợi ích ngắn hạn để liên tục sáng tạo, nỗ lực xây dựng thị trường và đạt mức giá vừa túi tiền”.

Theo Bangkok Post