CÁc chuyên gia cho rằng ngành hạt tiêu Việt Nam cần thay đổi mô hình tăng trưởng và thúc đẩy chất lượng để tận dụng lợi thế từ các thỏa thuận thương mại tự do (FTAs).

Ông Nguyễn Nam Hải, chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam (VPA) phát biểu tại một hội thảo hạt tiêu vừa qua tại tỉnh Đăk Nông rằng ngành hạt tiêu năm nay đang trải qua những khó khăn nghiêm trọng do giá hạt tiêu giảm và tăng trưởng chậm lại so với năm ngoái. Sản lượng hạt tiêu thế giới dự báo tăng, gây áp lực giảm giá hạt tiêu. Trong năm 2019, sản lượng hạt tiêu toàn cầu dự báo đạt 602.000 tấn, tăng 8,27% so với cùng kỳ năm 2018. Các nước sản xuất lớn đều tăng sản lượng bao gồm Brazil (+28%), Campuchia (+17%) và Việt Nam (+9% lên 240.000 tấn). “Việt Nam hiện có diện tích trồng hạt tiêu khoảng 100.000ha với sản lượng 247.000 tấn. Tuy nhiên, giá hạt tiêu vẫn ở mức thấp trong khi chi phí sản xuất tăng ít nhất 10% hàng năm. Đó là lý do vì sao giá trị xuất khẩu hạt tiêu trong 7 tháng đầu năm 2019 giảm nhẹ 0,8% xuống 514 triệu USD bất chấp lượng xuất khẩu tăng 32%”.

Bộ NNPTNT đang hợp tác với các địa phương để kiểm tra thực tế phát triển hoạt động trồng hạt tiêu nhằm thiết kế một kế hoạch tăng trưởng bền vững cho ngành hạtt iêu. Diện tích trồng hạt tiêu tại Việt Nam bùng nổ trong giai đoạn 2001 – 2017, với tổng diện tích tăng từ 35.300ha lên hơn 151.900ha. Số liệu năm 2017 vượt xa mức quy hoạch 50.000ha mà Bộ NNPTNT đề ra trên toàn quốc cho mục tiêu năm 2020. MỨc tăng trưởng này xuất phát từ giá hạt tiêu tăng cao, khuyến khích nông dân mở rộng diện tích trồng và sử dụng các chất kích thích tăng trưởng lẫn bảo vệ thực vật để tăng năng suất. Khi giá giảm, diện tích trồng hạt tiêu cũng giảm xuống còn 149.800ha năm 2018 và ước tính giảm xuống còn 140.000ha trong năm nay.

Dựa trên các điều kiện tại Việt Nam và nhu cầu thế giới, Bộ NNPTNT điều chỉnh diện tích trồng hạt tiêu lên duy trì ở mức 100.000 – 120.000ha, với sản lượng ước đạt 237.000 – 256.000 tấn. Diệnt ích cần tái canh trong giai đoạn 2017 – 2030 là 70.000ha, phần lớn tại các khu vực trồng hạt tiêu tập trung tại Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Bộ NNPTNT cho hay hoạt động trồng hạt tiêu không bền vững do tốc độ mở rộng diện tích nhanh, đặc biệt là tại các khu vực không phù hợp cho trồng hạt tiêu trong giai đoạn giá cao và thiếu các biện pháp hiệu quả để kiểm soát dịch bệnh.

Ngoài giảm diện tích trồng hạt tiêu, nông dân được khuyến nghị áp dụng các thực hành nông nghiệp tốt và bền vững để cải thiện chất lượng và an toàn thực phẩm, qua đó giúp hạt tiêu Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các chuỗi phân phối nông sản toàn cầu. Bộ NNPTNT cũng yêu cầu ngành hạt tiêu xây dựng các mô hình liên kết doanh nghiệp với nông dân trong sản xuất, chế biến và truy xuất nguồn gốc xuất xứ.

Ngoài các khó khăn và cạnh tranh trên, các gói FTAs thế hệ mới như CPTPP và EVFTA cũng là một sự cứu rỗi đối với ngành hạt tiêu. Theo các cam kết trong FTAs, thuế đối với các sản phẩm hạt tiêu từ các nước thành viên sẽ giảm mạnh khi các thỏa thuận bắt đầu có hiệu lực. Cục Xuất nhập khẩu thuộc Bộ Công thương cho biết 9 nước tham gia CPTPP sẽ ngay lập tức dỡ bỏ thuế đối với các sản phẩm hạt tiêu, bao gồm Úc, New Zealand, Canada, Malaysia, Singapore, Brunei, Chile, Peru và Nhật Bản, mang lại lợi thế cạnh tranh lớn cho Việt Nam trong các thị trường nước thành viên CPTPP. Trong EVFTA, các nước EU cam kết dỡ bỏ thuế đối với các sản phẩm hạt tiêu khi thỏa thuận có hiệu lực – một cú hích khác cho các nhà xuất khẩu hạt tiêu Việt Nam.

Để tận dụng toàn bộ tiềm năng này, ngành hạt tiêu được yêu cầu không mở rộng diện tích sản xuất và tái cơ cấu theo hướng phát triển bền vững, đồng thời nên áp dụng các tiêu chuẩn nông nghiệp sạch, bao gồm VietGAP và GlobalGAP cũng như cải thiện chất lượng và an toàn thực phẩm. Nông dân sản xuất hạt tiêu phải theo dõi chặt chẽ quy trình sản xuất, đồng thời các doanh nghiệp chế biến nên tiếp tục đổi mới công nghệ.