Mặc dù có những tín hiệu tích cực về sản lượng với mức tăng trưởng dự kiến ​​đạt 4,25% vào năm 2025, ngành thủy sản Việt Nam đang phải đối mặt với áp lực xuất khẩu ngày càng gia tăng, đặc biệt là các rào cản kỹ thuật khắt khe tại các thị trường lớn như Liên minh Châu Âu (EU) và Mỹ.

Tại EU, hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) vẫn là một trở ngại lớn đối với nỗ lực của Việt Nam nhằm gỡ bỏ "thẻ vàng" của Ủy ban Châu Âu (EC). Khung pháp lý dày đặc và liên tục thay đổi của khối này cũng ảnh hưởng đến vùng nuôi, quy trình sản xuất và tiêu chuẩn chất lượng. Mỗi năm, EU ban hành hoặc sửa đổi khoảng 180 quy định, bao gồm dư lượng thuốc trừ sâu, sử dụng kháng sinh, truy xuất nguồn gốc và an toàn thực phẩm. Một quy định mới, có hiệu lực vào quý IV năm 2025, sẽ đặt ra giới hạn về asen vô cơ trong cá và động vật giáp xác. Từ tháng 9/2026, các chất kháng sinh được sử dụng trong y học cho người hoặc làm chất kích thích tăng trưởng sẽ bị cấm hoàn toàn trong các sản phẩm động vật, bao gồm cả thủy sản. Trong khi đó tại Mỹ, hải sản Việt Nam phải đối mặt với các nghĩa vụ tương hỗ và các yêu cầu nghiêm ngặt của Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú Biển (MMPA), có hiệu lực từ ngày 1/1/2026.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo rằng Mỹ hiện chỉ công nhận tương đương của Việt Nam ở mức "một phần", trong khi 89 quốc gia và vùng lãnh thổ đã đạt tương đương hoàn toàn. Điều này nhấn mạnh tính cấp thiết của việc nâng cấp hệ thống giám sát và tiêu chuẩn kỹ thuật. Theo ông Lê Trần Nguyên Hồng, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Giám sát, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, theo MMPA, tất cả các nhà xuất khẩu phải áp dụng các biện pháp bảo vệ động vật có vú biển tương đương với Mỹ để giảm thiểu đánh bắt phụ. Việt Nam nằm trong số 34 quốc gia đạt tương đương một phần, với 11 nghề cá được công nhận và 12 nghề cá chưa được công nhận - một kết quả dự kiến ​​sẽ ảnh hưởng nặng nề đến xuất khẩu. Ông cho biết, các cơ quan chức năng đã chỉ đạo các cơ quan học hỏi từ các quốc gia được công nhận hoàn toàn và triển khai các lộ trình chi tiết để đáp ứng nhanh chóng các yêu cầu của Mỹ.

Trong bối cảnh những áp lực này, ngành thủy sản Việt Nam đang tái cấu trúc theo hướng xanh hơn, minh bạch hơn và bền vững hơn. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh việc đa dạng hóa đối tượng nuôi, mở rộng nuôi lồng bè trong hồ chứa, phát triển rong biển và thắt chặt kiểm soát về giống, thức ăn, thuốc thú y và dịch bệnh. Ông cho biết an ninh sinh học và truy xuất nguồn gốc đang được tăng cường để đáp ứng nhu cầu thị trường. Các chuyên gia nhận định cá rô phi, lươn, nhuyễn thể (nghêu, hàu, trai), rong biển, bào ngư và hải sâm là những loài có giá trị cao, phù hợp với điều kiện đa dạng của Việt Nam và có tiềm năng xuất khẩu mạnh mẽ. Các mô hình tích hợp kết hợp cá, nhuyễn thể và rong biển đang chứng tỏ hiệu quả trong việc bảo tồn hệ sinh thái và giảm phát thải. Các nhà phân tích lưu ý rằng đa dạng hóa vừa là động lực tăng trưởng vừa là chiến lược sinh tồn, giúp giảm thiểu rủi ro, tăng cường khả năng cạnh tranh và hỗ trợ phát triển bền vững.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) kêu gọi các doanh nghiệp chuyển từ cạnh tranh về giá sang cạnh tranh về chất lượng, tính bền vững và minh bạch. Ngoài EU và Hoa Kỳ, Việt Nam đang mở rộng sang các thị trường mới nổi ở Trung Đông, Nam Á, Châu Phi và Nam Mỹ. Các khu vực này cho thấy tăng trưởng nhập khẩu mạnh mẽ và ít rào cản kỹ thuật hơn. Các cơ quan chức năng cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải chấm dứt khai thác IUU, hiện đại hóa các hoạt động khai thác xa bờ, phát triển chế biến, hậu cần và kho lạnh để giảm tổn thất sau thu hoạch và nâng cao giá trị gia tăng. Các công tác chuẩn bị đang được tiến hành để đón tiếp đoàn thanh tra sắp tới của EC.

Việt Nam đề nghị Mỹ xem xét lại lệnh cấm xuất khẩu thủy sản

Việt Nam đã đề nghị Mỹ xem xét lại quyết định có thể dẫn đến lệnh cấm xuất khẩu một số mặt hàng thủy sản của Việt Nam sang thị trường Mỹ bắt đầu từ năm 2026, một đòn giáng tiềm tàng vào nền kinh tế vốn đã bị ảnh hưởng bởi thuế quan của Mỹ. Bộ trưởng Công Thương Việt Nam Nguyễn Hồng Điền 15/9 đã gửi thư cho Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick để yêu cầu "xem xét lại" quyết định vào tháng 8 của Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA), trong đó xác định rằng một số phương pháp đánh bắt cá của Việt Nam gây ra rủi ro cho các loài động vật có vú ở biển, Bộ này cho biết trong một tuyên bố.

Mỹ là một trong những thị trường hải sản lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu trong 8 tháng đầu năm 2025 tăng 6,9% so với cùng kỳ năm trước, đạt 1,24 tỷ USD, chiếm 17,3% tổng kim ngạch xuất khẩu hải sản của Việt Nam, theo dữ liệu hải quan của Việt Nam. Tháng trước, NOAA đã thông báo cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam rằng họ đã từ chối cấp "kết luận so sánh" theo Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú Biển đối với 12 phương pháp đánh bắt cá của Việt Nam, theo tuyên bố. "Các quốc gia có nghề cá bị từ chối kết luận so sánh sẽ bị cấm xuất khẩu cá và sản phẩm cá từ các nghề cá đó vào Mỹ kể từ ngày 1/1/2026", NOAA đã nói trước đó.

Tuyên bố của Bộ cho biết lệnh cấm sẽ gây tổn hại đến các mặt hàng hải sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, bao gồm cá ngừ, cá kiếm, cá mú, cá thu, cá đối, cua và mực. Ông Điền cho biết trong thư rằng việc đảo ngược quyết định sẽ giúp "tránh những gián đoạn nghiêm trọng trong thương mại song phương và bảo vệ sinh kế của hàng trăm nghìn ngư dân và người lao động Việt Nam", theo tuyên bố. Mỹ, thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, đã áp dụng mức thuế 20% đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam kể từ ngày 7/8, trong khi hàng trung chuyển qua Việt Nam từ các nước thứ ba phải chịu mức thuế 40%. Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ trong tháng 8 đã giảm 2% so với tháng 7, xuống còn 13,94 tỷ USD. "Việt Nam coi Mỹ là đối tác thương mại quan trọng... Việt Nam cam kết tiếp tục hợp tác chặt chẽ với Mỹ để giải quyết các vấn đề còn tồn đọng trên tinh thần xây dựng và hướng tới tương lai", ông Điền viết trong thư.

Năm 2017, Ủy ban Châu Âu cũng đã ra "thẻ vàng" đối với Việt Nam sau khi cáo buộc nước này chưa làm đủ để chống lại nạn đánh bắt cá bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định, dẫn đến xuất khẩu hải sản của Việt Nam sang Liên minh Châu Âu (EU) sụt giảm.

Theo VNA, Reuters