Ngành đường đang đối mặt nhiều thách thức và cạnh tranh không công bằng từ nguồn cung đường nhập khẩu chính ngạch và nhập lậu, theo các chuyên gia nhận định trong hội thảo ngày 1/12 vừa qua. Hội thảo cũng thảo luận các giải pháp như áp dụng các biện pháp thương mại và xây dựng các liên kết chuỗi để dỡ bỏ những nút thắt cổ chai cho ngành đường nội địa. Sau nhiều năm duy trì chính sách bảo hộ, Việt Nam bắt đầu triển khai các cam kết trong Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA) từ đầu năm nay, qua đó không đặt ra hạn ngạch nhập khẩu đường từ các nước ASEAN và thuế nhập khẩu sẽ giảm xuống 0%.

Kể từ dỡ bỏ hạn ngạch thuế, tổng kim ngạch đường nhập khẩu vào Việt Nam đã tăng nhanh, chạm mức gần 1,3 triệu tấn trong 10 tháng đầu năm 2020. Ngoài ra, giá đường nhập khẩu cũng rất thấp, gây ra nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp đường cũng như nông dân Việt Nam. Đối mặt với đường nhập khẩu giá rẻ, giá đường nội địa của Việt Nam giảm xuống mức rất thấp, dẫn tới giá mía đường thấp theo.

Hội thảo nhận định rằng đây là một trong những nguyên nhân nông dân trồng mía lâm vào cảnh nợ nần. Phát biểu tại hội thảo, nông dân Trần Thị Yên tại tỉnh Phú Yên cho biết mía đường không còn tạo ra lợi nhuận kinh tế lớn. Bà cho biết nông dân không thể sản xuất sinh lời, thập chí lạm vào vốn, buộc phải giảm diện tích trồng mía đường. Nhiều người trồng mía buộc phải rời đồng ruộng để đi làm thuê. Chia sẻ quan điểm này, ông Đỗ Văn Thảo, một nông dân trồng mía đường khác tại Kon Tum cho biết mặc dù công ty đã triển khai hàng loạt biện pháp hỗ trợ nông dân, giá vẫn quá thấp, tạo ra áp lực rất lớn cho ngành.

Trong niên vụ 2019/20, Việt Nam có 29 nhà máy đường, giảm 11 nhà máy so với niên vụ trước. Trong niên vụ 2020-21, dự báo là một năm khó khăn cho ngành đường nội địa, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19. Dự báo sẽ có thêm 4 nhà máy đường khác, bao gồm Sơn Dương, Nông Cống, Văn Phát và Phổ Phong tiếp tục đóng cửa do thiếu nguyên liệu thô và hoạt động không hiệu quả.

Ông Nguyễn Văn Lộc, tổng thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho biết họ có đủ cơ sở dữ liệu để xác định đường nhập khẩu nguồn gốc Thái Lan đnag bán phá giá và được trợ cấp để bán phá giá trên thị trường quốc tế  theo các quy tắc thương mại WTO. Ngoài ra, có bằng chứng rõ ràng rằng đường nhập khẩu bán phá giá gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho ngành đường nội địa. “Theo dữ liệu của chúng tôi, giá xuất khẩu trung bình đường thô và đường tinh luyện chỉ ở mức 334 USD/tấn”, ông cho hay. “Giá dường xuất khẩu rõ ràng không chỉ thấp hơn nhiều so với mức giá bán trên thị trường Thái mà còn thấp hơn giá thành mía đường để sản xuất đường. Điều này càng cho thấy bản chất bán phá giá của đường Thái Lan khi thâm nhập vào thị trường Việt Nam”.

Ông Trần Ngọc Hiếu, tổng giám đốc Công ty Đường Sóc Trăng khuyến nghị chính phủ và các bộ ngành quyết liệt triển khai cuộc chiến chống lại buôn lậu, giả mạo và gian lận thương mại. Bộ Công thương cần điều tra và nhanh chóng triển khai các biện pháp chống bán phá giá đối với các sản phẩm đường từ các nước khác, đặc biêt là từ Thái Lan để tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng, qua đó thuận lợi hóa cho các doanh nghiệp thu mua mía đường ở mức giá cao hơn. “Các ngân hàng thương mại nên tạo điều kiện cho các công ty trồng và sản xuất mía đường về các khoản vay không lãi xuất nhằm mục đích đầu tư vào giống, nguyên liệu thô và lao động”.

Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn triển khai các biện pháp tháo gỡ khó khăn cho ngành đường. Gần đây nhất, ngày 14/7, chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 28/CT-TTg về triển khai các giải pháp phát triển ngành đường Việt Nam. Ông Lê Triều Dũng, cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại thuộc Bộ Công thương cho biết ngành đường nội địa đã cung cấp thông tin và bằng chứng về các sản phẩm mía đường nhập khẩu từ Thái Lan bán phá giá vào Việt Nam và chính phủ Thái Lan vẫn đang duy trì hàng loạt các chính sách trợ cấp cho các hoạt động trồng mía và ngành đường.

Trên cơ sở các yêu cầu từ doanh nghiệp đại diện ngành đường, tháng 9/2020, Bộ Công thương đã ban hành Quyết định số 2466/QD-BCT về điều tra và áp dụng các chính sách chống bán phá giá và phòng vệ cho một số sản phẩm đường từ Thái Lan. Thagns 6/2020, Bộ Công thương cũng ban hành Quyết định số 1715/QD-BCT về điều tra và áp dụng các chính sách chống bán phá giá đối với các sản phẩm đường dạng lỏng chiết xuất từ tinh bột ngô, hay còn gọi là HFCS, xuất xứ Trung Quốc và Hàn Quốc. “Hiện cả hai vụ việc này đều đang trong quá trình điều tra”, ông Dũng cho hay. “Cục sẽ tiến hành điều tra theo Luật Quản lý Ngoại thương và các văn bản pháp lý liên quan để tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, bảo vệ các quyền hợp pháp và lợi ích của các ngành sản xuất trong nước trước tình trạng cạnh tranh không công bằng”.

Theo ông Trần Thanh Hải, cục phó Cục Xuất nhập khẩu Bộ Công thương, khi các kết quả điều tra chứng minh sự vi phạm của đường nhập khẩu là có thật, các công cụ thương mại có thể được áp dụng để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của nông dân trồng mía đường. Ông cho biết thêm: “Tuy nhiên, tình hình hiện nay của ngành đường Việt Nam phần nào xuất phát từ sự chuyển đổi của ngành đường trong quá trình hội nhập vẫn chưa cải thiện. Thực tế không chỉ ngành đường mà ngành thép, ô tô và chăn nuôi cũng đối diện nhiều khó khăn. Đối với ngành ô tô, 3 năm trước, chúng ta cũng phải mở cửa ngành với mức thuế nhập khẩu 0%. “Trong những thời điểm khó khăn, các thương hiệu Việt Nam hình thành. Do đó, Hiệp hội, các doanh nghiệp quyết tâm đổi mới sáng tạo sẽ là một giải pháp quan trọng để giúp ngành đường vượt qua làn sóng hội nhập này”.

Theo VNS