Ngành nông nghiệp Malaysia sôi sục vài năm nay bởi nhu cầu ngày càng lớn của người tiêu dùng Trung Quốc đối với các loại sầu riêng nổi tiếng của nước này. Liên minh chính trị Barisan Nasional hồi tháng 5 vừa qua châm ngòi cho việc xem xét lại một số siêu dự án vành đai và con đường, nhưng Thủ tướng Mahathir Mohamad của chính phủ liên minh Pakatan Harapan đang tìm cách tiếp cận nhu cầu dầu cọ và sầu riêng của Trung Quốc khi nước này đối diện với vấn đề EU và các nước phát triển khác tìm cách loại bỏ hoạt động nhập khẩu các sản phẩm có liên quan đến phá rừng.

Trong khi rất nhiều nông dân Malaysia đang hưởng lợi từ thương mại trái cây qua kênh Hong Kong, trực tiếp tiếp cận với thị trường sầu riêng tỷ đô của Trung Quốc vẫn là ưu tiên số 1. Tháng 8/2018, Malaysia đã ký một nghị định thư để xuất khẩu sầu riêng nguyên quả sang Trung Quốc. Thỏa thuận này sẽ giúp mở rộng quy mô xuất khẩu ra khỏi các thịt sầu riêng đông lạnh và thịt sầu riêng nghiền, tăng thị phần tại Trung Quốc – mà hiện do các nhà sản xuất sầu riêng Thái Lan thống trị trong thời gian dài.

Các nhà chức trách Trung Quốc đã cho phép nhập khẩu sầu riêng Malaysia tươi, nguyên quả từ năm 2019, với điều kiện trái sầu riêng được đông lạnh ở nhiệt độ -80 độ C đến -110 độ C trong vòng ít nhất 1h và bảo quản cho xuất khẩu ở nhiệt độ từ -18 độ trở xuống. Quy định này yêu cầu các hệ thống chuỗi lạnh từ nông trại tới cảng. Yêu cầu trên có thể lại có lợi cho thực trạng chuỗi cung ứng khá ngắn của Malaysia bởi nước này nổi tiếng với loại sầu riêng chín cây phải tiêu thụ trong vòng vài ngày hoặc vứt bỏ.

Người tiêu dùng có thể hoặc không hưởng lợi về giá sầu riêng trong tương lai, phụ thuộc vào cách các nhà chế biến – thương mại sầu riêng quản lý bảo quản sản phẩm và cách người mua xử lý việc rã đông sầu riêng nguyên quả.

Sầu riêng vs Pizza vị sầu riêng

Nông dân Malaysia có tiếng tốt với những giống sầu riêng mới – như Musang King, Udang Merah và Black Thorn – đánh trúng phân khúc người tiêu dùng sành ăn để bán giá cao. Những nông dân Malaysia chăm sóc rất cẩn thận những cây sầu riêng chất lượng cao, mọi trái sầu riêng đều được buộc chặt với thân bằng dây thừng để không bị rơi và vỡ khi sắp chín.

Giữa những tranh cãi về việc phá rừng trồng sầu riêng, các doanh nghiệp lớn muốn chiều theo số đông. Một trong những thương vụ bất động sản liên quan đến vấn đề trên là việc Lim Kang Hoo, hiện đang có hàng loạt các vườn sầu riêng hợp tác với một số đối tác: doanh nghiệp nông lâm nghiệp tại Johor là PLS Plantations Berhad, FGV Berhad, và 3 công ty Trung Quốc là Shanghai Greenland Group, ZTE Corp and Shanghai PTSKY. Lim là nhà xây dựng khu vực kinh tế Iskandar Malaysia tại Johor, thu hút sự chú ý lớn của các nhà xây dựng bất động sản Trung Quốc từ thời cầm quyền của Najib Razak, cũng như quan hệ đối tác với Sultan Johor và các doanh nghiệp nhà nước.

Theo truyền thông địa phương, tập đoàn Ekovest của ông Lim là chủ sở hữu mới của một tiệm bánh tên là The Loaf – trước đây thuộc sở hữu của ông Mahathir – khi doanh nghiệp của ông bắt đầu mở rộng sang ngành thực phẩm và đồ uống.

Các vườn sầu riêng và tiệm bánh đóng vai trò thế nào trong lịch trình xuất khẩu sầu riêng trong liên minh Lim-FGV-Trung Quốc?

Biên lợi nhuận các sản phẩm sầu riêng chế biến có thể là câu trả lời. Bộ Nông nghiệp Malaysia nhấn mạnh rằng năm 2018, giá sầu riêng tươi, nguyên trái đạt 40 riggit/kg (9 USD/kg); trong khi các sản phẩm sầu riêng chế biến có thể lên tới 1.000 ringgit/kg (241 USD/kg).

Sự nổi lên của các loại thực phẩm phi truyền thống, như cà phê vị sầu riêng, sườn lợn bak kut the vị sầu riêng, và lẩu sầu riêng có thể khiến nhiều người cảm thấy nực cười – nhưng với những người mới biết tới sầu riêng, sẽ không lạ nếu họ sẵn sàng thử kem sầu riêng, bánh crepe sầu riêng, bánh ngọt hoặc bánh su kem vị sầu riêng.

The Pizza Company tại Bangkok đã tạo ra loại pizza sầu riêng phômai, một phiên bản pizza khác có sử dụng sầu riêng. Có thể The Loaf của ông Lim sẽ sớm ra mắt một loại pizza  sầu riêng, có thể cho thị trường Trung Quốc? Người bản địa sẽ e dè thử nghiệm các loại đồ ăn mới này. Truy vậy, roti canai – một loại bánh mì dẹt béo – với vị sầu riêng có thể sẽ thương mại tốt.

Các thách thức ngành

Các vườn sầu riêng và các nhà máy chế biến là đối tượng thanh tra của Công ty Chứng nhận và Thanh tra Trung Quốc (CCIC) thuộc quản lý của Hôi đồng Nhà nước Trung Quốc.

Trong khi các nội dung các đợt kiểm tra vẫn không rõ ràng, câu hỏi lớn là liệu CCIC có chắc chắn về định mức sử dụng kháng sinh và thừa nhận chất lượng của một số loại sầu riêng, như Musang King, có giá tăng vọt lên 150 riggit/kg chỉ trong vài năm qua.

Các nhà xuất khẩu đang hướng tới không chỉ tăng lượng bán mà còn đạt mức giá bán cao. Theo dữ liệu chính thức, sản lượng sầu riêng hàng năm của Malaysia đạt khoảng 300.000 tấn. Sầu riêng Musang King chiếm gần 1/4 tổng sản lượng và 17.000 tấn sầu riêng cao cấp được xuất khẩu sang Trung Quốc.

Những người thích sầu riêng Malaysia lo ngại về tình trạng tăng giá do nhu cầu từ Trung Quốc. Và khi ngành nông nghiệp Malaysia đẩy mạnh sản xuất, những lo ngại nảy sinh liên quan đến phát triển và quản lý đúng đắn các vườn cà phê.

Sự thống trị của nước đối thủ xuất khẩu Thái Lan sẽ khó bị thay thế. Dữ liệu thương mại gần đây cho thấy các thách thức về hoạt động giao thương quốc tế. Năm 2017, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của Malaysia giảm cả về lượng và giá trị với mức giảm 80% khi giá chỉ tăng 2%; trong khi đó, giá trị, lượng và giá sầu riêng xuất khẩu của Thái Lan giảm lần lượt 16%, 14% và 1%.

Nhìn chung, thương mại sầu riêng (đo lường ở đây bằng kim ngạch xuất khẩu) tới Hong Kong và Trung Quốc biến động không mạnh trong giai đoạn 2013-18. Nhưng có những dấu hiệu khởi sắc mạnh trong năm 2018.

Tốc độ thâm nhập của sầu riêng Thái Lan và Malaysia vào các thành phố cấp 2 và cấp 3 của Tái Lan để đáp ứng nhu cầu mở rộng và du lịch còn là dấu hỏi? Liệu có cuộc đối đầu trực tiếp trên các thị trường hiện nay? Các nhà xuất khẩu Thái Lan có thể điều chỉnh bằng cách đưa ra một loại sầu riêng mới.

Đồng thời, người Malaysia tại Trung Quốc cũng là một động lực mạnh để marketing sầu riêng ở nhiều cấp độ trên thị trường này.