Giá trị đồng bitcoin, đồng tiền ảo nổi tiếng nhất hiện nay, đã tăng mạnh trong vài năm qua, chạm mức cao kỷ lục vào cuối năm 2017, và hiện đang biến động không ngừng. Những nhà đầu tư sớm đã thu rất nhiều tiền trước đó, trong khi các nhà đầu tư nhỏ đang đầu cơ thu lợi nhỏ.

Bitcoin có vẻ đang suy yếu, rủi ro và rời xa thực tế, chỉ tồn tại ảo và chỉ phục vụ những người nghiện công nghệ. Nhưng công nghệ đằng sau bitcoin – blockchain – lại có giá trị đối với ngành thủy sản. Cuộc cách mạng bitcoin thực sự không thực sự liên quan tới bitcoin. Chính công nghệ blockchain, hứa hẹn tạo nên bộ mặt mới cho internet, có tiềm năng giá trị cho ngành thủy sản. Dựa vào blockchain, việc truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác có thể khả thi hơn, cho phép người tiêu dùng từ chối mua các sản phẩm khai thác phi pháp hoặc khai thác thủy sản sử dụng lao động nô lệ.

Blockchain là một cách mới để lưu trữ dữ liệu mà không phụ thuộc vào một cơ sở dữ liệu trung tâm hoặc các máy chủ của một công ty hoặc tổ chức đơn lẻ. Thay vào đó, công nghệ blockchain cho phép một mạng lưới các máy tính lưu trữ thông tin trên một sổ cái được phân quyền, không thể can thiệp. Bất cứ ai cũng có thể xem sổ cái ở bất kỳ thời điểm nào, trong khi mạng lưới phải phê chuẩn mỗi thay đổi, ngăn chặn hành vi phá hoại. “Một khi thông tin được đăng tải lên blockchain, thông tin này cho phép mọi người thấy nhưng không thể thay đổi bởi bất kỳ bên đơn phương nào”, theo Candice Visser, một nghiên cứu PhD tại Trung tâm Quốc gia Úc về các nguồn lực và an ninh biển tại Đại học Wollongong cho biết. “Đây là tiềm năng lớn cho blockchain để cải thiện tính minh bạch của chuỗi cung ứng, nhưng đây cũng chỉ là một phần của giải pháp”. Một số tổ chức đã triển khai các dự an thử nghiệm để truy xuất các sản phẩm thủy sản sử dụng công nghệ blockchain.

World Wildlife Fund đã bắt đầu một dự án được tài trợ bởi Gordon and Betty Moore Foundation để truy xuất thông tin cá ngừ tươi và đông lạnh tại phía Tây và Trung Thái Bình Dương. Dự án mới, dựa trên công nghệ blockchain này cho phép ngư dân đăng ký thủy sản khai thác trên internet, sử dụng các nhãn điện tử có thể quét được. Một lượng cá đầu tiên được truy xuất thông tin trong dự án này đã cập cảng vào tháng 2 vừa qua.

Mục tiêu tối thượng của dự án là tạo ra một hệ thống, trong đó người tiêu dùng có thể nhìn thấy câu chuyện về địa điểm và cách thức thủy sản được khai thác bằng cách quét mã điện tử trên bao bì bằng điện thoại thông minh. WWF đang đàm phán với một số đối tác bán lẻ, và có kế hoạch mở rộng dự án sang các loại thủy sản khác tại Thái Bình Dương. Ghi nhận các giao dịch không thể bị thay đổi, cho phép mức độ minh bạch tối đa và tích hợp dữ liệu. “Mọi người dùng đều có thể chắc chắn rằng dữ liệu họ đang nhận được không bị can thiệp, không bị lũng đoạn kể từ thời điểm được ghi nhận”, theo Alfred “Bubba” Cook, quản lý dự án Cá ngừ trung và tây Thái Bình Dương cho WWF-New Zealand cho biết.

Tự bản thân công nghệ Blockchain không ngăn chặn khai thác trái phép, nhưng sẽ khiến các hành vi phi pháp có thể được phát hiện và can thiệp. Đây là một bước tiến lớn so với các hệ thống hiện nay, và ở mức độ tối thiểu, cho phép tạo ra lựa chọn từ chối”, ông Cook nhận định.

Công nghệ blockchại cũng cho phép triển khai các hợp đồng thông minh, giúp tiết kiệm rất nhiều thời gian và tiền bạc. Trong một ví dụ gần đây, ngân hàng lớn của Tây Ban Nha BBVA  đã sử dụng công nghệ blockchain để thanh toán cho 25 tấn cá ngừ, hoàn thành toàn bộ giao dịch chỉ trong 2,5h, so với quy trình thông thường kéo dài từ 7 – 10 ngày. “Thời gian là tiền bạc. Sẽ không còn các lô hàng bị hỏng tại cảng do các thỏa thuận không được giải quyết đúng hạn, và không cần phải chuyển các chữ ký trên giấy thông qua các luật sư khi các hợp đồng thông minh đã thay thế toàn bộ quy trình này”, ông Cook cho biết.

Một tổ chức khác là Earth Twine được thành lập cùng với các đối tác công nghệ - một nền tảng dựa trên blockchain để truy xuất nguồn gốc thủy sản. “Các hệ thống của chúng tôi mang lại sự minh bạch và có thể xác nhận, xác thực ai, cái gì, khi nào, ở đâu và bằng cách nào đã được chế biến và trung chuyển”, Nancy O’Mallon, nhà sáng lập của Earth Twine cho biết. “Sự minh bạch thực sự này cho phép khách hàng truy xuất sản phẩm ngay từ ban đầu”.

Những cải thiện về phần mềm cũng như các nhãn dán và các thiết bị từ xa cũng cần được phát triển cho sản phẩm dựa trên công nghệ blockchain trong truy xuất, nhằm tăng tính hiệu quả hoạt động và chi phí, bà Visser nhận định. Và mặc dù nhân lực thực không cần cho việc duy trì các cơ sở dữ liệu, việc ai sẽ chịu chi phí bảo trì hệ thống vẫn cần được quyết định.

Blockchain có triển vọng lớn nhưng sẽ không tự động giải quyết vấn đề thủy sản phi pháp và bị ghi nhãn sai, bà Visser cho biết. Các cơ chế chứng nhận tốt là cần thiết để đảm bảo mỗi bên đều tuân thủ luật chơi và các thiết bị từ xa, các thiết bị truy xuất đúng sẽ phải được gắn trực tiếp lên thủy sản. Người tiêu dùng cũng cần được giáo dục về việc tại sao tính minh bạch và bền vững là những điều quan trọng. “Blockchain cũng cần được sử dụng đúng đắn – một cơ chế nên được hỗ trợ bằng hành lang pháp lý đầy đủ, các cơ chế giám sát và chứng nhận đúng đắn”.