Chuyến thăm Brazil của Thủ tướng Phạm Minh Chính hồi tháng 7 đã mở ra cánh cửa mới cho ngành thủy sản Việt Nam, đặc biệt là xuất khẩu cá rô phi. Sau thời gian tạm dừng do lo ngại về virus TiLV, thị trường Brazil hiện đang có dấu hiệu mở cửa trở lại. Với nhu cầu cá rô phi toàn cầu tiếp tục tăng, việc nối lại các chuyến hàng đến quốc gia Nam Mỹ này được coi là một cú hích đáng kể cho cá rô phi Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), thị trường cá rô phi toàn cầu đạt giá trị 10,6 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến đạt 14,5 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng hàng năm là 3,52%. Mỹ vẫn là thị trường lớn nhất, nhập khẩu khoảng 200.000 tấn mỗi năm. Bên cạnh đó, nguồn cung từ Trung Quốc có dấu hiệu suy giảm do các rào cản thương mại và thuế quan, cơ hội cho các nhà cung cấp khác đang mở rộng. Bên cạnh các hiệp định thương mại tự do, ngành thủy sản Việt Nam đang tái cấu trúc sản xuất để nắm bắt đà tăng trưởng này. Năm 2024, xuất khẩu cá rô phi đạt 41 triệu USD, tăng 138% so với năm trước. Mỹ là động lực tăng trưởng lớn nhất, với kim ngạch tăng vọt gần bảy lần lên 19 triệu USD. Trong quý I năm 2025, xuất khẩu tiếp tục tăng trưởng tốt, đạt gần 14 triệu USD, trong đó Mỹ chiếm 46% tổng kim ngạch, tiếp theo là Nga, Trung Đông, Nhật Bản và Bỉ.

Tổng Thư ký VASEP Nguyễn Hoài Nam cho rằng sự tăng trưởng mạnh mẽ này là nhờ sự chuyển dịch chiến lược sang các loài có khả năng thích nghi cao, vòng đời ngắn, chi phí thấp và phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại. Việc sử dụng công nghệ ao lót đã giúp tăng năng suất và giảm thiểu rủi ro dịch bệnh. Cá rô phi được đánh giá có sức cạnh tranh cao trên thị trường xuất khẩu nhờ giá cả phải chăng, dễ chế biến và hấp dẫn ở cả phân khúc thị trường cao cấp và đại chúng. Ông Nam lưu ý rằng với nhu cầu ngày càng tăng và chuỗi cung ứng toàn cầu đang thay đổi, Việt Nam có thể củng cố vị thế của mình bằng cách đầu tư vào giống, nuôi trồng, chế biến và phát triển thị trường.

Khí hậu nhiệt đới của Việt Nam, ổn định ở mức 27–32°C và nguồn nước mặt dồi dào, đặc biệt là ở Đồng bằng sông Cửu Long, cho phép sản xuất quanh năm. Ông Trần Đình Luân, Tổng Cục trưởng Cục Thủy sản thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết cá rô phi có thể đạt trọng lượng thương phẩm 600–800g chỉ trong vòng 5 đến 6 tháng, cho phép luân chuyển nhanh chóng. Diện tích nuôi hiện tại 30.000 ha, cho năng suất 300.000 tấn/năm, với mục tiêu mở rộng lên 40.000 ha và 400.000 tấn vào năm 2030, đồng thời cải thiện chất lượng giống và tăng tỷ trọng xuất khẩu giá trị cao.

Khắc phục những hạn chế để khai thác tối đa tiềm năng

Ngành cá rô phi Việt Nam đang phải đối mặt với những rào cản bao gồm chất lượng giống không đồng đều, cận huyết và năng suất phi lê thấp, cùng với các mối đe dọa dịch bệnh như TiLV. Chi phí cao, phụ thuộc vào thức ăn nhập khẩu và cơ sở hạ tầng phân mảnh cản trở tăng trưởng, trong khi Hoa Kỳ và EU yêu cầu các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về an toàn, truy xuất nguồn gốc và phát triển bền vững. Việt Nam có khoảng 510 cơ sở đủ điều kiện xuất khẩu cá rô phi, nhưng ông Nam cho rằng cần đầu tư nhiều hơn vào giống chất lượng cao, kháng bệnh, dây chuyền phi lê tự động và các sản phẩm giá trị gia tăng. Các trang trại cần đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo tính minh bạch của chuỗi cung ứng với công nghệ blockchain và phát triển thức ăn chăn nuôi nội địa để cắt giảm 15% chi phí.

Về phía thị trường, cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại, bao gồm việc tham gia các hội chợ công nghiệp tại Mỹ, Nhật Bản, EU và Trung Đông. Việt Nam cũng cần tận dụng tối đa các hiệp định thương mại tự do, bao gồm EVFTA, RCEP và FTA ASEAN-Trung Quốc, để giảm thuế quan và mở rộng thị phần. Ông Luân nhấn mạnh việc đa dạng hóa đối tượng nuôi và phương thức nuôi phù hợp với lợi thế tự nhiên của Việt Nam là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả của ngành thủy sản. Cá rô phi, vốn có điều kiện lý tưởng để phát triển tại Việt Nam, đang có tiềm năng phát triển mạnh mẽ khi nhu cầu trong nước và thế giới đều tăng. Mô hình nuôi cá rô phi kết hợp luân canh hoặc xen canh không chỉ tạo ra sản phẩm chất lượng cao mà còn giúp kiểm soát dịch bệnh trên tôm - một lợi thế rõ ràng trong bối cảnh biến đổi khí hậu, mực nước biển dâng cao và độ mặn tăng. Ông Luân cho biết thêm rằng việc tổ chức sản xuất dựa trên sự hợp tác giữa doanh nghiệp, người nuôi và các viện nghiên cứu sẽ tạo nền tảng vững chắc để cá rô phi không chỉ trở thành một mặt hàng xuất khẩu đầy triển vọng mà còn là một trụ cột mới của ngành thủy sản Việt Nam trong những năm tới./.

Theo VNA