Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khởi động đợt áp thuế trả đũa thứ hai đối với tám quốc gia, với mức thuế quan đáng kể 50% nhắm vào hàng nhập khẩu từ Brazil, dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/8/2025. Mặc dù các nhóm sản phẩm cụ thể vẫn chưa được xác định đầy đủ, nhưng có khả năng rất cao là các mặt hàng xuất khẩu chủ lực, bao gồm cả hải sản, sẽ bị ảnh hưởng, theo báo cáo của bà Thu Hằng, Biên tập viên Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP). Động thái này dự kiến sẽ làm thay đổi đáng kể động lực cạnh tranh của thị trường cá thịt trắng toàn cầu, tạo ra những thách thức trước mắt cho một số quốc gia, đồng thời có khả năng mở ra cơ hội cho các quốc gia khác.

Xuất khẩu cá rô phi của Brazil đang bị đe dọa

Brazil hiện là nhà cung cấp cá thịt trắng lớn thứ năm cho thị trường Mỹ, sau Trung Quốc, Việt Nam, Iceland và Colombia. Năm 2024, xuất khẩu cá thịt trắng của Brazil sang Mỹ đạt tổng cộng gần 59 triệu USD, chủ yếu bao gồm cá rô phi phi lê tươi, ướp lạnh và đông lạnh. Chỉ riêng 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu này đã tăng vọt 62% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt hơn 32 triệu USD.

Tuy nhiên, mức thuế 50% sắp áp dụng cho các sản phẩm cá thịt trắng có thể khiến giá nhập khẩu trung bình cá rô phi Brazil tăng vọt từ 2,7-2,9 USD/kg lên hơn 4 USD/kg. Mức tăng giá đáng kể này dự kiến sẽ buộc các nhà nhập khẩu Mỹ phải đánh giá lại chiến lược mua hàng của mình. "Nếu Brazil không thể kịp thời điều chỉnh giá bán hoặc cơ cấu hợp đồng, một số nhà nhập khẩu Mỹ có thể xem xét lại lịch trình giao hàng, điều chỉnh sản lượng hoặc tìm kiếm các nguồn cung thay thế", bà Thu Hằng lưu ý. Tác động dây chuyền lên chuỗi cung ứng của Brazil, từ nhà chế biến đến người nông dân, được dự đoán là không thể tránh khỏi. Các nhà sản xuất thủy sản Brazil đã và đang chịu những ảnh hưởng ngay lập tức, với các báo cáo về việc đơn hàng bị hủy và container bị trả lại, đặc biệt là đối với các sản phẩm đông lạnh. Hiệp hội Công nghiệp Cá Brazil (Abipesca) cho biết thị trường Mỹ chiếm 70% thị trường hải sản bên ngoài của Brazil và riêng cá rô phi, 90% lượng xuất khẩu là sang Mỹ, điều này nhấn mạnh tác động tiềm tàng nghiêm trọng đối với những người sản xuất thủ công có thu nhập thấp.

Việt Nam sẵn sàng đón nhận những lợi ích tiềm năng giữa những thách thức

Trong khi đó, theo cập nhật ngày 15/7 từ Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), Việt Nam, nhà cung cấp cá thịt trắng lớn thứ hai cho Mỹ (chủ yếu là cá tra) sau Trung Quốc, cũng phải đối mặt với mức thuế trả đũa 20% từ Mỹ, có hiệu lực từ ngày 1/8/2025. Mặc dù vậy, xuất khẩu cá tra của Việt Nam sang Mỹ đã đạt 175 triệu USD trong 6 tháng đầu năm 2025, tăng 10% so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, xuất khẩu các sản phẩm cá tra chế biến sâu (thuộc Mã HS 16) đã tăng vọt 48% lên 26 triệu USD, do nhiều doanh nghiệp chủ động "thu gom hàng" trước khi áp dụng mức thuế quan.

Trong bối cảnh Brazil mất lợi thế cạnh tranh do mức thuế 50%, các nhà nhập khẩu Mỹ được cho là đang tìm kiếm các đối tác thay thế có chuỗi cung ứng ổn định, chất lượng đảm bảo và khả năng phản ứng nhanh. Việt Nam được định vị là một trong những lựa chọn hàng đầu. Việc Mỹ tăng thuế quan, cùng với xu hướng toàn cầu hóa chậm lại, có thể gây áp lực lớn hơn cho các doanh nghiệp Việt Nam về chi phí đầu vào, đàm phán giá cả và tiến độ giao hàng. Tuy nhiên, năng lực chế biến được đầu tư bài bản của Việt Nam và sự chuyển dịch chiến lược rõ ràng sang chế biến sâu mang lại sự linh hoạt đáng kể. "Việt Nam còn nhiều dư địa để điều chỉnh chiến lược và thích ứng nhanh hơn với những biến động thương mại", biên tập viên của VASEP nhận định.

Vị thế của Trung Quốc và cuộc đua Cá thịt trắng đang diễn ra

Mặc dù giá trị xuất khẩu cá thịt trắng của Brazil sang Mỹ còn "khiêm tốn" so với Trung Quốc, việc áp dụng mức thuế 50% đặt ra câu hỏi về khả năng thay đổi thị phần. Trung Quốc, hiện đang duy trì chính sách hoãn thuế theo thông báo ngày 12/5, vẫn là nhà cung cấp cá thịt trắng lớn nhất cho Mỹ (chủ yếu là cá rô phi). Trong 5 tháng đầu năm nay, Trung Quốc đã xuất khẩu cá thịt trắng trị giá 368 triệu USD sang Mỹ. Chính sách thuế của Mỹ chắc chắn đang tạo ra một bước ngoặt mới cho thị trường cá thịt trắng toàn cầu. Nếu Brazil gặp khó khăn do mức thuế cao, trong khi Colombia và Iceland có năng lực sản xuất thấp hơn, họ có thể không thể bù đắp được tình trạng thiếu hụt nguồn cung trước mắt. Điều này mở ra một cơ hội quan trọng để Việt Nam nắm bắt một phần các đơn hàng đang chuyển dịch, đặc biệt là trong phân khúc cá tra chế biến sâu. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam phải tính toán kỹ lưỡng biên lợi nhuận, chi phí logistics và các điều khoản hợp đồng. Việc áp dụng chính thức mức thuế mới sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng duy trì các đơn hàng dài hạn.

Xét cho cùng, mặc dù thị trường Mỹ vẫn là điểm đến quan trọng của cá tra Việt Nam, nhưng không thể coi đây là một hằng số "bất biến". Việc đa dạng hóa thị trường và mở rộng hệ thống phân phối tại châu Âu, Trung Đông hay Mỹ Latinh vẫn tiếp tục là một chiến lược dài hạn quan trọng, đặc biệt là trong bối cảnh rủi ro địa chính trị và chủ nghĩa bảo hộ thương mại ngày càng gia tăng.

Theo FIS