Các biện pháp an toàn thực phẩm nghiêm ngặt của Trung Quốc khiến xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam giảm mạnh. Năm 2024, một công ty Việt Nam đã xuất khẩu hàng nghìn container sầu riêng tươi nguyên quả sang thị trường khổng lồ Trung Quốc với hơn 1,4 tỷ người. Nhưng trong 6 tháng qua, không một lô hàng nào vượt qua biên giới, do một vấn đề tồn tại từ lâu đã được cảnh báo. 

Xuất khẩu sầu riêng giảm mạnh 

Nói về tình hình xuất khẩu hiện tại, tổng giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu trái cây lớn chia sẻ: “Gần nửa năm nay, công ty chúng tôi không xuất được một container sầu riêng nào sang Trung Quốc”. Trao đổi với VietNamNet, ông giải thích rằng năm 2024, công ty đã xuất khẩu hàng nghìn container sầu riêng tươi nguyên quả sang Trung Quốc. Tuy nhiên, đến đầu năm 2025, việc xuất khẩu đã bị dừng lại khi hải quan Trung Quốc bắt đầu kiểm tra 100% lô hàng nhập khẩu để phát hiện auramine O (một loại thuốc nhuộm màu vàng độc hại) và kim loại nặng. “Sầu riêng là loại trái cây có giá trị cao. Một container xuất khẩu riêng lẻ nặng từ 16-18 tấn và có giá trị hàng tỷ đồng. Nếu bị từ chối, thiệt hại sẽ rất lớn”, ông lưu ý. Khách hàng của công ty anh là các chuỗi siêu thị lớn của Trung Quốc, nơi áp dụng các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm cực kỳ nghiêm ngặt. Do đó, họ phải tạm dừng xuất khẩu để chuẩn hóa quy trình và hoàn tất mọi thủ tục cần thiết để đảm bảo hàng hóa được thông quan tại biên giới. Anh Nguyễn Văn Mạnh, một thương lái sầu riêng ở Cần Thơ, khẳng định thị trường năm nay hoàn toàn khác. Năm ngoái, anh chủ yếu mua sầu riêng cho các nhà xuất khẩu vận chuyển sang Trung Quốc và có lúc giá cao ngất ngưởng cũng không đủ nguồn cung. Năm nay, do xuất khẩu sang Trung Quốc bị chặn, Mạnh đã lấy sầu riêng từ các trang trại chỉ để bán trong nước.

Theo ước tính của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 4 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu 35.000 tấn sầu riêng trị giá từ 120-130 triệu USD. Ngược lại, trong cùng kỳ năm 2024, riêng xuất khẩu sang Trung Quốc đã đạt 79.300 tấn, trị giá gần 370 triệu đô la. Sự sụt giảm mạnh trong xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc này cũng khiến giá tại các vùng trồng trong nước giảm xuống. Đáng lo ngại là Việt Nam hiện đã bước vào mùa thu hoạch sầu riêng chính (tháng 4 đến tháng 9), với sản lượng ước tính lên tới hàng triệu tấn. Việc tìm đầu ra cho loại cây trồng trị giá hàng tỷ đô la này đã trở thành vấn đề cấp bách.

Việt Nam thiếu hệ thống “lọc” như Thái Lan

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, giải thích rằng vào cuối năm ngoái, Trung Quốc phát hiện auramine O, một chất có khả năng gây ung thư, trong sầu riêng Thái Lan. Để ứng phó, Trung Quốc bắt đầu sàng lọc 100% sầu riêng nhập khẩu từ tất cả các quốc gia để tìm chất này và kim loại nặng. Thái Lan nhanh chóng hợp tác với các cơ quan chức năng Trung Quốc để triển khai hệ thống kiểm soát. Chỉ vài ngày sau, Trung Quốc đã công nhận các cơ sở thử nghiệm của Thái Lan về auramine O và cadmium (một kim loại nặng). Thái Lan cũng nhanh chóng xây dựng hơn 300 phòng thử nghiệm mini để kiểm tra sầu riêng ngay tại vườn cây. Đây trở thành giai đoạn “lọc” đầu tiên, đóng vai trò là tài liệu tham khảo để các nhà xuất khẩu tìm nguồn sản phẩm tuân thủ. Giai đoạn thứ hai yêu cầu các nhà xuất khẩu phải gửi hàng hóa của mình đến các phòng thử nghiệm được Trung Quốc công nhận để kiểm tra vòng thứ hai trước khi cấp chứng nhận. Kết quả là, mặc dù hải quan Trung Quốc vẫn kiểm tra tất cả các lô hàng của Thái Lan tại biên giới, nhưng các vi phạm là rất ít. Nhờ đó, sầu riêng xuất khẩu của Thái Lan chỉ phải chịu 30% kiểm tra biên giới thay vì 100%, về cơ bản đưa sầu riêng vào “làn xanh” để thông quan, ông Nguyên cho biết.

Tại Việt Nam, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo có 12 phòng xét nghiệm có khả năng xét nghiệm cadmium và 9 phòng xét nghiệm auramine O, đặt tại Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cà Mau, Cần Thơ và Thành phố Hồ Chí Minh. Đến nay, cả 9 phòng xét nghiệm xét nghiệm auramine O trong sầu riêng đều đã được các cơ quan chức năng của Trung Quốc cấp phép. Tuy nhiên, ông Nguyên chỉ ra rằng mỗi lô sầu riêng xuất khẩu đều có nguồn gốc từ nhiều trang trại khác nhau và các mẫu xét nghiệm được lấy ngẫu nhiên. Do đó, ngay cả khi có giấy chứng nhận từ các phòng xét nghiệm được công nhận, tỷ lệ vi phạm vẫn cao khi kiểm tra biên giới. Điều này chứng tỏ rằng một vòng xét nghiệm duy nhất là không đủ. “Để giảm tần suất kiểm tra tại biên giới, tỷ lệ vi phạm phải thấp. Nếu hải quan không phát hiện vi phạm trong một khoảng thời gian, họ có thể miễn kiểm tra và cho phép thông quan trực tiếp”, ông Nguyên nhấn mạnh. Do đó, ông khuyến nghị các cơ quan chức năng của Việt Nam thiết lập các bước lọc ban đầu kỹ lưỡng hơn. Việt Nam có thể noi gương Thái Lan bằng cách cấp phép cho các phòng xét nghiệm nhỏ để kiểm tra chất lượng tại chỗ tại các vườn cây ăn trái.

Khi tình hình trở nên cấp bách hơn với mùa cao điểm sầu riêng đang diễn ra, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy gần đây đã triệu tập một cuộc họp khẩn cấp để thảo luận các giải pháp. Trong ngắn hạn, bộ sẽ phối hợp chặt chẽ với hải quan Trung Quốc để giải quyết các rào cản kỹ thuật cản trở xuất khẩu. Ngoài ra, Việt Nam đang đẩy nhanh việc cấp mã vùng trồng trọt, phê duyệt cơ sở đóng gói và chứng nhận phòng thí nghiệm cho mục đích xuất khẩu. Bộ cũng đang đẩy nhanh việc công bố các quy trình kiểm dịch thực vật đối với sầu riêng để cung cấp cơ sở cho việc đánh giá năng lực xuất khẩu và điều chỉnh các kế hoạch cho phù hợp.

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, vào thời điểm cao điểm năm ngoái, mỗi ngày có hàng nghìn xe container chở sầu riêng xếp hàng tại các cửa khẩu. Nếu không giảm tần suất kiểm tra, xuất khẩu sầu riêng trong mùa cao điểm năm nay sẽ gặp nhiều trở ngại, nguy cơ ùn tắc kéo dài.

Theo VNS