Không có sự tăng giá đột biến như cà phê hay gạo nhưng ngành điều của Việt Nam vẫn lặng lẽ đạt được một cột mốc lịch sử, đạt 4,34 tỷ USD xuất khẩu và khẳng định lại vị thế dẫn đầu toàn cầu. Theo Tổng cục Hải quan, Việt Nam đã xuất khẩu hơn 723.800 tấn hạt điều nhân vào năm 2024, tăng 12,4% về khối lượng và tăng 19,2% về giá trị so với năm trước. Cột mốc này thể hiện doanh thu xuất khẩu cao nhất trong lịch sử ngành điều của Việt Nam.

Trong hơn 30 năm, xuất khẩu hạt điều của Việt Nam đã tăng trưởng đều đặn. Năm 2006, doanh thu xuất khẩu hạt điều của nước này đạt 520 triệu USD, trở thành nhà cung cấp hàng đầu thế giới. Đến năm 2010, Việt Nam đã vượt mốc 1 tỷ USD, chính thức gia nhập "câu lạc bộ tỷ đô" của ngành nông nghiệp. Trong những năm tiếp theo, doanh thu xuất khẩu tăng vọt - tăng từ 2,84 tỷ USD năm 2016 lên 3,36 tỷ USD năm 2018. Mặc dù ngành này đã trải qua sự chậm lại nhẹ trong giai đoạn 2019-2020, Việt Nam vẫn liên tục duy trì thặng dư thương mại trong xuất khẩu hạt điều trong ba thập kỷ. Đến năm 2024, xuất khẩu hạt điều của Việt Nam không chỉ phục hồi mà còn vượt qua mốc 4 tỷ USD lần đầu tiên, đạt thặng dư thương mại là 1,12 tỷ USD. "Bất chấp những thách thức về sản xuất và nhu cầu thị trường, Việt Nam vẫn là nước xuất khẩu hạt điều lớn nhất thế giới, chiếm hơn 80% nguồn cung toàn cầu", ông Trần Hữu Hậu, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) cho biết.

Lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong chế biến hạt điều

Điểm mạnh của ngành điều Việt Nam nằm ở công nghệ chế biến hàng đầu thế giới - do các kỹ sư Việt Nam phát triển trong nước. Với khoảng 500 công ty chế biến và công suất hàng năm là 4 triệu tấn hạt điều thô, hạt điều nhân của Việt Nam được xuất khẩu sang hơn 90 quốc gia và vùng lãnh thổ. Đáng chú ý, hạt điều Việt Nam chiếm ưu thế nhập khẩu tại các thị trường trọng điểm như Hoa Kỳ, Úc, Trung Quốc và Hà Lan, với thị phần dao động từ 80% đến 99%. Năm 2024, riêng Hoa Kỳ đã chi gần 1,2 tỷ USD để nhập khẩu hạt điều từ Việt Nam.

Cơ hội và thách thức phía trước

Theo Vinacas, Việt Nam đã dẫn đầu chuỗi cung ứng hạt điều toàn cầu trong nhiều năm, với hạt điều nhân chất lượng cao nhất trong ngành. Nhu cầu về hạt điều tiếp tục tăng, được thúc đẩy bởi ngành chế biến thực phẩm và sự thay đổi sở thích của người tiêu dùng đối với các món ăn nhẹ lành mạnh và tiện lợi. Thị trường điều toàn cầu dự kiến ​​sẽ đạt 8,14 tỷ USD vào năm 2025 và mở rộng lên 11,67 tỷ USD vào năm 2033. Mặc dù điều này mang lại những cơ hội đáng kể cho Việt Nam, nhưng việc đảm bảo nguồn cung nguyên liệu thô ổn định vẫn là một thách thức lớn. Trong những năm qua, diện tích trồng điều trong nước của Việt Nam đã giảm. Từ 440.000 ha vào năm 2007, diện tích trồng đã giảm xuống còn 302.500 ha vào năm 2020. Vào năm 2024, các đồn điền điều bao phủ khoảng 316.100 ha, với sản lượng ước tính là 348.000 tấn.

Trong khi đó, nhập khẩu hạt điều thô đã tăng vọt từ 1,66 tỷ USD năm 2016 lên 3,33 tỷ USD năm 2024, với mức đỉnh điểm là 4,185 tỷ USD năm 2022. Sự phụ thuộc ngày càng tăng vào nguyên liệu thô nhập khẩu này làm dấy lên mối lo ngại về tính bền vững lâu dài của ngành. Thêm vào thách thức này, các nước sản xuất điều lớn ở Châu Phi và Campuchia đang thực hiện các chính sách để giữ lại nhiều nguồn cung cấp hạt điều hơn cho chế biến trong nước. Bằng cách áp dụng thuế xuất khẩu cao hơn đối với hạt điều thô và thu hút đầu tư vào các nhà máy chế biến trong nước, các quốc gia này đang dần giảm nguồn cung cấp cho thị trường quốc tế. Vào tháng 12/2024, Campuchia đã khánh thành nhà máy chế biến hạt điều đầu tiên để xuất khẩu. Cơ sở này đã bắt đầu vận chuyển hạt điều đã chế biến sang Trung Quốc, với kế hoạch mở rộng sang Trung Đông và Châu Âu.

Đảm bảo tăng trưởng bền vững cho ngành điều của Việt Nam

Để đảm bảo tăng trưởng dài hạn, các nhà lãnh đạo ngành nhấn mạnh đến nhu cầu tăng cường chuỗi cung ứng nguyên liệu thô của Việt Nam. "Ngoài việc mở rộng diện tích trồng điều trong nước, Việt Nam phải tập trung vào việc tăng giá trị trong chuỗi cung ứng hạt điều toàn cầu", bà Đào Thị Lanh, Chủ tịch Hiệp hội Điều Bình Phước cho biết. Bà ủng hộ việc chuyển từ xuất khẩu hạt điều thô sang sản xuất các sản phẩm thực phẩm chế biến từ hạt điều để phân phối trực tiếp cho siêu thị. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Lê Minh Hoàn cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đa dạng hóa nguồn thu nhập của nông dân để duy trì việc trồng điều. "Nông dân đang chuyển sang trồng sầu riêng vì nó tạo ra 41.000 USD/ha, trong khi trồng điều chỉ mang lại khoảng 1.400 USD/ha. Thay vì hạn chế sự lựa chọn của họ, chúng ta cần các ưu đãi kinh tế", ông lưu ý.

Một giải pháp đầy hứa hẹn là tích hợp các nguồn doanh thu bổ sung trong các trang trại trồng điều, chẳng hạn như trồng nấm linh chi bên cạnh cây điều. Nông dân cũng có thể hưởng lợi từ việc giao dịch tín dụng carbon, vì canh tác điều phát thải thấp có thể tạo ra doanh thu tín dụng carbon lên tới 400 đô la cho mỗi ha. "Phát triển các vùng nguyên liệu thô bền vững và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh là những ưu tiên hàng đầu", Trần Văn Phương, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Bình Phước cho biết. "Nếu thực hiện tốt, chiến lược này sẽ nâng cao thu nhập của nông dân, thu hút đầu tư vào chế biến hạt điều giá trị cao và củng cố vị thế dẫn đầu toàn cầu của Việt Nam trong ngành điều".

Theo VNS