Hạt điều là một trong những mặt hàng xuất khẩu tạo nên thị trường lớn cho Việt Nam, tuy nhiên, ngành này đang đối mặt với nguy cơ nhập siêu do giá nguyên liệu tăng cao. Theo Tổng cục Hải quan, xuất khẩu hạt điều tăng 22,9% về lượng và 21,8% về kim ngạch so với cùng kỳ năm trước, với giá bình quân đạt 5.706 USD/tấn.

Đáng chú ý, kim ngạch xuất khẩu hạt điều vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng, nhưng khoảng cách giữa giá trị xuất khẩu và kim ngạch nhập khẩu nguyên liệu đã dần thu hẹp. Năm 2023, kim ngạch xuất khẩu hạt điều đạt 3,64 tỷ USD, trong khi nhập khẩu nguyên liệu đạt 3,1 tỷ USD. Ngành đạt thặng dư thương mại 500 triệu USD. Trong 8 tháng đầu năm 2024, ngành điều đã chi khoảng 2,7 tỷ USD để nhập khẩu nguyên liệu để chế biến, tiệm cận giá trị nhập khẩu của năm ngoái. "Con số này phản ánh đúng thực trạng ngành điều hiện nay", ông Vũ Thái Sơn, Chủ tịch Hiệp hội điều Bình Phước, Tổng giám đốc Công ty Long Sơn cho biết.

Việt Nam là quốc gia chế biến hạt điều hàng đầu thế giới, có số lượng nhà máy lớn, nhưng diện tích vùng nguyên liệu trong nước đang giảm, chỉ đáp ứng được khoảng 10 - 12% nhu cầu hạt điều thô cho các nhà máy đó. Phần lớn nguyên liệu phải nhập khẩu từ châu Phi và Campuchia, theo ông Sơn. Vài năm trước, nguồn cung hạt điều thô khá lớn, tuy nhiên năm nay nguồn cung đã giảm mạnh do hạn hán. Ngoài ra, việc xuất khẩu hạt điều thô của các nước Châu Phi cũng thắt chặt, do đó giá bán hạt điều thô đã tăng 40-50%. Tốc độ tăng giá xuất khẩu hạt điều không đáng kể, do đó nhiều doanh nghiệp đã bị lỗ nặng.

Theo Hiệp hội Điều Việt Nam (VINACAS), diện tích trồng cây điều của Việt Nam đang giảm dần qua từng năm, từ 440.000ha năm 2007 xuống còn 302.500ha vào niên vụ 2019-2020, với sản lượng khoảng 339.800 tấn. Đến năm 2024, diện tích điều cả nước vẫn duy trì ở mức 305.000 ha, sản lượng điều thô ước đạt 370.000 tấn. Với mức thu nhập thấp và sự cạnh tranh ngày càng tăng từ điều thô nhập khẩu, người trồng điều trong nước ở một số địa phương đã chuyển sang trồng các loại cây trồng khác có giá trị cao hơn.

Đầu năm nay, giá hạt điều tăng vọt - nhà cung cấp yêu cầu tăng giá hoặc hủy hợp đồng, gây thiếu hụt nguyên liệu cho các nhà máy điều trong nước. Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch thường trực VINACAS, cho biết, hằng năm, Việt Nam nhập khẩu hơn 2,5 triệu tấn điều thô, trong đó khoảng 1,7 triệu tấn có nguồn gốc từ châu Phi, chủ yếu là Tây Phi. Năm nay, El Nino đã tác động đến sản xuất điều trên khắp châu Phi, bao gồm cả Bờ Biển Ngà, dẫn đến sản lượng thấp và giá cao. Các nhà xuất khẩu nguyên liệu từ châu Phi đã tăng giá các hợp đồng đã ký trước đó với các doanh nghiệp Việt Nam, tăng 40-50% lên 1.500-1.700 USD/tấn.

Trong nhiều năm, Việt Nam đã dẫn đầu chuỗi cung ứng hạt điều toàn cầu, nhưng vị thế đó đang lung lay và chắc chắn sẽ mất đi nếu không thay đổi kịp thời. Các nhà máy vừa và nhỏ phải cạnh tranh với các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu lớn, chủ yếu là các nhà máy có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong việc thu mua hạt điều thô. Ông cảnh báo, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể phải đối mặt với tình trạng phá sản nếu mọi thứ không thay đổi, dẫn đến việc các công ty lớn cuối cùng sẽ thống trị thị trường hạt điều thế giới. "Lợi nhuận của ngành điều luôn rất thấp và bây giờ không có lợi nhuận, một số thậm chí còn phải chịu lỗ", ông Sơn nói với Báo Thanh Niên. Các doanh nghiệp nhỏ bán hạt điều trên thị trường trong nước hoặc xuất khẩu sang Trung Quốc mà không ký hợp đồng trước là những người duy nhất có thể kiếm được tiền./.

Theo VNA