Xuất khẩu gạo sang Philippines tăng mạnh do nước này dỡ bỏ chính sách hạn ngạch nhập khẩu từ đầu năm nay. Tuy nhiên, nông dân Việt Nam lại không thu được lợi ích lớn. Trong nhiều năm, Philippines áp dụng cơ chế hạn ngạch nhập khẩu: Các công ty tư nhân được phép nhập khẩu 850.000 tấn hàng năm và Cơ quan Thực phẩm Quốc gia (NFA) chỉ mua gạo thông qua các đợt đấu thầu chính phủ, chủ yếu nguồn gạo đến từ Việt Nam và Thái Lan.

Tuy nhiên, từ năm 2019, cơ chế hạn ngạch nhập khẩu này được xóa bỏ và thay thế bằng chính sách thuế nhập khẩu 35% đối với gạo nhập khẩu từ các nước ASEAN. Mức thuế này thấp hơn nhiều so với mức thuế 180% áp dụng cho các nước không phải thành viên ASEAN. Chính sách này giúp xuất khẩu gạo Việt Nam sang Philippines tăng mạnh trong những tháng đầu năm 2019. Tổng cục Hải quan báo cáo trong 7 tháng đầu năm 2019, xuất khẩu gạo Việt Nam sang Philippines đạt 1,46 triệu tấn, tăng 218,8% so với cùng kỳ năm 2018, giá trị xuất khẩu đạt 590 triệu USD, tăng 171,4%.

Tuy nhiên, giá gạo xuất khẩu lại giảm tới 14,9% xuống còn 402,9 USD/tấn. Giá xuất khẩu giảm đã tác động một phần lên giá lúa nội địa. Theo ông Nguyễn Thanh Phong, giám đốc của Vạn Lợi, các nhà xuất khẩu đang phải hạ giá thu mua lúa từ nông dân.

Theo ông Nguyễn Đình Bích, một chuyên gia ngành lúa gạo, giá gạo trên thị trường thế giới tiếp tục đà suy giảm. Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam đạt trung bình 432,5 USD/tấn trong 7 tháng đầu năm 2019, giảm 14,7% so với cùng kỳ năm 2018. Ông Bích cho rằng mức thuế nhập khẩu 35% đối với nguồn gạo từ Đông Nam Á cũng là một yếu tố buộc giá xuất khẩu gạo sang Philippines phải giảm.

Một nguồn tin cho hay chính phủ Philippines đang cân nhắc các biện pháp phi thuế để kiểm soát nhập khẩu gạo. Chính phủ nước này dự kiến áp các yêu cầu kiểm dịch và vệ sinh an toàn thực phẩm (SPS) nghiêm ngặt để điều tiết nhập khẩu gạo. Nước này có thể sẽ hạ mức dư lượng tối đa (MRL) đối với các loại thuốc trừ sâu trong nhập khẩu gạo xuống xấp xỉ bằng 0 và yêu cầu các lô hàng phải qua phân tích rủi ro sâu bệnh. Yêu cầu này, theo Bộ Nông nghiệp Philippines, nhằm giúp nông dân thích nghi với giá gạo nội địa giảm trước làn sóng nhập khẩu gạo ồ ạt gần đây.

Ông Lâm Anh Tuấn, giám đốc công ty Thịnh Phát tại Bến Tre, cho biết Philippines đã thay đổi chính sách nhập khẩu gạo để bảo vệ sản xuất gạo nội địa. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng yêu cầu chất lượng nhập khẩu gạo ở mức cao hơn là một xu hướng trên toàn cầu, không chỉ diễn ra ở Philippines. Ông Bích cho rằng do Philippines quyết định thắt chặt kiểm soát nhập khẩu gạo nên Việt Nam sẽ phải thay đổi chiến lược xuất khẩu gạo.