Dự thảo sửa đổi của Việt Nam có nguy cơ khiến các nhà xuất khẩu gạo nhỏ xa lánh và đi ngược lại mục tiêu cải cách. Chúng ta không được nhầm lẫn giữa “quản lý” với “kiểm soát”. Trong thời đại số, quản trị hiện đại phải dựa trên dữ liệu, minh bạch và lòng tin.

Một bài viết gần đây do VietNamNet đăng tải, có tựa đề “Chính sách xuất khẩu gạo của Việt Nam trước ngã ba đường”, đã đưa ra lời phê bình thẳng thắn và đáng khen ngợi đối với dự thảo sửa đổi Nghị định 107 của Bộ Công Thương về xuất khẩu gạo. Mặc dù cải cách thể chế đã được nhấn mạnh rõ ràng trong Nghị quyết 66 và 68 của Bộ Chính trị - những định hướng chiến lược nhằm giải phóng tiềm năng của khu vực tư nhân - nhưng những ý định này hiện đang có nguy cơ bị bóp méo bởi các quy định quá hành chính và lạc hậu. Bài viết đã nêu bật một điều khoản đáng lo ngại trong dự thảo yêu cầu các nhà xuất khẩu phải sở hữu kho có khả năng lưu trữ hàng nghìn tấn gạo - ngay cả khi không có bất kỳ hợp đồng đảm bảo nào. Điều này không chỉ là bước thụt lùi trong quản lý kinh tế mà còn trái ngược với cam kết cải cách quy định của chính phủ.

Rút kinh nghiệm từ quá khứ: tại sao chính sách linh hoạt lại quan trọng

Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gạo nhỏ, đặc biệt là ở Đồng bằng sông Cửu Long, đã đóng vai trò quan trọng trong chuỗi giá trị bằng cách tìm nguồn cung ứng và chế biến gạo đặc sản và hợp tác trực tiếp với nông dân. Khi Nghị định 107 được ban hành lần đầu tiên vào năm 2018, các doanh nghiệp này đã nắm bắt được những cơ hội mới. Chỉ riêng năm 2019, số lượng doanh nghiệp xuất khẩu gạo đã tăng 1,4 lần - một dấu hiệu rõ ràng cho thấy quá trình tự do hóa có kiểm soát đã có hiệu quả. Thay vì phát huy đà phát triển này bằng các cơ chế hỗ trợ và kiểm tra sau, dự thảo mới áp đặt các điều kiện tiên quyết chặt chẽ hơn mà các doanh nghiệp nhỏ hơn không thể đáp ứng. Bao gồm các yêu cầu nặng nề như sở hữu kho bãi vật lý, không chỉ gây áp lực tài chính lớn cho doanh nghiệp mà còn vi phạm quyền tự do kinh doanh theo hiến pháp.

Chính sách tốt không nên là loại bỏ những người chơi để ưu tiên những người đã được hưởng lợi. Con đường đó dẫn đến "sự chiếm đoạt theo quy định", nơi các nhóm lợi ích định hình luật để duy trì sự thống trị của họ. Cải cách chỉ có vẻ tốt trên giấy tờ trong khi dựng lên những rào cản vô hình cuối cùng sẽ làm xói mòn niềm tin của nhà đầu tư.

Quản trị trong thời đại số: lòng tin và dữ liệu, không phải thủ tục hành chính

Quản trị ngày nay phải dựa trên các số liệu hiệu suất - hợp đồng được thực hiện, thuế đã nộp, khả năng truy xuất nguồn gốc được đảm bảo - không phải quyền sở hữu tài sản cứng nhắc. Vốn được đầu tư tốt hơn vào chất lượng gạo, cải thiện giống hoặc hậu cần hơn là vào tài sản cố định bắt buộc. Chúng ta có thể học hỏi từ các quốc gia như Thái Lan, Ấn Độ và thậm chí là Hoa Kỳ - nơi có sự giám sát nhưng không loại trừ các nhà xuất khẩu nhỏ hơn. Các quốc gia này hiểu rằng sự đa dạng về quy mô doanh nghiệp sẽ tăng thêm sự linh hoạt và khả năng phục hồi cho lĩnh vực xuất khẩu.

Về bản chất, thành công của chính sách phụ thuộc vào tư duy. Cải cách không có nghĩa là đổi một “chiếc áo khoác” không vừa vặn lấy một chiếc áo khoác khác thậm chí còn chật hơn. Chính phủ từ lâu đã tuyên bố chuyển “từ kiểm soát sang phục vụ” và vai trò là người tạo điều kiện phát triển - giờ là lúc biến những tuyên bố đó thành hành động. Dự thảo sửa đổi Nghị định 107 cần được xem xét lại với góc nhìn khách quan, thực tế - đặc biệt là từ các doanh nghiệp nhỏ đang phải đối mặt với rủi ro về khí hậu, biến động giá cả và cạnh tranh khốc liệt hàng ngày. Nếu chúng ta chưa thể hướng dẫn họ ra sân chơi toàn cầu, thì ít nhất chúng ta không được ép họ phải vượt qua những bức tường cao hơn khả năng của họ. Các quy định, nếu ví như đường sá, phải thông suốt, rộng rãi và có nhiều làn đường. Chúng ta không thể nói về đổi mới, “giấc mơ rồng” hay xuất khẩu xanh nếu con đường đó vẫn bị cản trở bởi những rào cản nhân tạo. Giờ là lúc không chỉ nói về “hợp tác với doanh nghiệp” mà còn phải hành động như những người cộng tác thực sự: cùng nhau giải quyết vấn đề và cùng nhau tiến lên.

Theo VNS