Một cuộc tranh luận ồn ào đã nổ ra về việc liệu Việt Nam có nên áp dụng thuế VAT 5% đối với phân bón để thúc đẩy sản xuất trong nước hay giữ nguyên mức miễn thuế hiện tại để hỗ trợ nông dân. Quốc hội (QH) đã đưa ra dự thảo sửa đổi Luật Thuế giá trị gia tăng (VAT) đã thu hút sự chú ý đáng kể do đề xuất áp dụng thuế VAT đối với các sản phẩm phân bón. Quy định này dự kiến ​​sẽ tác động đến thị trường phân bón, các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh phân bón, đặc biệt là nông dân.

Ngành nông nghiệp Việt Nam từ lâu đã được coi là trụ cột quan trọng của nền kinh tế quốc gia. Bất chấp những biến động kinh tế toàn cầu và tác động của đại dịch COVID-19, xuất khẩu nông sản của Việt Nam đã chứng minh khả năng phục hồi ấn tượng, đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế. Năm 2021, trong khi hầu hết các ngành đều chịu ảnh hưởng, xuất khẩu nông sản đạt 42,5 tỷ USD, tăng 2,74% và đóng góp 23,54% vào GDP quốc gia. Quỹ đạo tăng của ngành tiếp tục diễn ra trong năm 2022 và 2023, với kim ngạch xuất khẩu vượt 53 tỷ USD. Trong 10 tháng đầu năm nay, xuất khẩu nông sản đạt hơn 51,7 tỷ USD, tăng 20,2% so với cùng kỳ năm ngoái.

Tuy nhiên, một cuộc tranh luận gây tranh cãi đã nổ ra xung quanh việc áp dụng thuế GTGT đối với phân bón, một đầu vào thiết yếu trong sản xuất nông nghiệp. Câu hỏi cốt lõi của cuộc thảo luận là liệu Việt Nam có nên áp dụng thuế GTGT 5% đối với phân bón để tăng cường năng lực sản xuất trong nước hay duy trì mức miễn thuế hiện tại để hỗ trợ nông dân. Kể từ khi Quốc hội thông qua Luật Thuế 71 năm 2014, phân bón đã được miễn thuế GTGT tại Việt Nam. Mục đích đằng sau việc miễn thuế này là để giảm chi phí sản xuất và hỗ trợ nông dân bằng cách làm cho phân bón trở nên hợp túi tiền hơn. Tuy nhiên, chính sách này đã dẫn đến một số hậu quả không mong muốn đã làm dấy lên những lời kêu gọi xem xét lại. Không có khả năng yêu cầu hoàn thuế đầu vào, các nhà sản xuất phân bón trong nước phải đối mặt với chi phí sản xuất cao hơn. Tình trạng này đã dẫn đến giá phân bón sản xuất trong nước tăng lên, khiến chúng kém cạnh tranh hơn so với các loại phân bón thay thế nhập khẩu rẻ hơn.

Dữ liệu từ Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho thấy kể từ khi miễn thuế GTGT đối với phân bón, khối lượng nhập khẩu đã dao động trong khoảng từ 3,3 đến 5,6 triệu tấn, với tổng giá trị dao động từ 952 triệu USD đến 1,6 tỷ USD. Trong khi đó, năng lực sản xuất trong nước đã giảm mạnh, từ 3,5 triệu tấn/năm trước năm 2014 xuống chỉ còn 380.000 tấn/năm kể từ năm 2015. Sự phụ thuộc vào phân bón nhập khẩu này đe dọa khả năng tự cung tự cấp trong nông nghiệp của Việt Nam và gây ra rủi ro cho an ninh lương thực, đặc biệt là nếu chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn.

Những lập luận ủng hộ việc áp thuế VAT đối với phân bón

Những người ủng hộ việc áp dụng thuế VAT 5% cho rằng động thái này có thể có lợi cho cả ngành nông nghiệp và nền kinh tế nói chung. Ông Phạm Văn Hòa, thành viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, cho biết một báo cáo từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ ra rằng việc miễn thuế VAT năm 2014 đối với phân bón đã gây bất lợi đáng kể cho các nhà sản xuất phân bón trong nước. Vì các công ty này không được khấu trừ VAT đối với nguyên liệu đầu vào nên thuế này được cộng vào chi phí của họ, bao gồm cả thuế. Điều này làm tăng chi phí sản xuất cho phân bón trong nước, khiến chúng kém cạnh tranh hơn với phân bón nhập khẩu, điều này không công bằng với các nhà sản xuất trong nước. “Tôi đồng ý với đề xuất của Ủy ban Thường vụ về việc khôi phục thuế VAT 5% đối với phân bón. Hiện tại, phân bón là mặt hàng bình ổn giá và Nhà nước sẽ điều tiết giá để đảm bảo giá không tăng quá mạnh”, ông Hòa cho biết trong một hội thảo gần đây về vấn đề này.

Theo chuyên gia thuế Nguyễn Văn Phụng, việc áp dụng thuế VAT đối với phân bón có thể dẫn đến giá cả cạnh tranh hơn, không chỉ có lợi cho người nông dân mà còn thúc đẩy xuất khẩu nông sản của Việt Nam. Hơn nữa, bằng cách đánh thuế VAT đối với phân bón, Chính phủ có thể khuyến khích các nhà sản xuất đầu tư vào các công nghệ sản xuất thân thiện với môi trường, phù hợp với mục tiêu quốc gia về phát triển nông nghiệp bền vững. Cũng có khả năng tác động tích cực đến ngân sách Nhà nước, Phụng cho biết. Việt Nam áp dụng thuế VAT 5% đối với phân bón phù hợp với xu hướng quốc tế và thấp hơn mức thuế VAT ở nhiều quốc gia. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy các quốc gia như Trung Quốc, Brazil và Nga áp thuế VAT đối với phân bón, thường ở mức thấp hơn các hàng hóa khác. Cách tiếp cận này giúp giảm chi phí phân bón, hỗ trợ tăng trưởng ngành phân bón trong nước, khuyến khích đầu tư vào các công nghệ phân bón tiên tiến, thân thiện với môi trường và thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững.

Ông Hoàng Trọng Thủy, một chuyên gia nông nghiệp, ủng hộ quan điểm này, lập luận rằng VAT có thể thúc đẩy đổi mới trong ngành phân bón. Ông nhấn mạnh rằng việc áp dụng VAT sẽ khuyến khích các nhà sản xuất trong nước cải thiện chất lượng sản phẩm, do đó giảm sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu và thúc đẩy khả năng cạnh tranh của ngành nông nghiệp Việt Nam. Ông Thủy cũng đề xuất rằng doanh thu thuế bổ sung có thể được chuyển vào các chương trình đào tạo cho nông dân, giúp họ áp dụng các kỹ thuật canh tác bền vững và tiếp cận các loại phân bón chất lượng cao hơn, thân thiện với môi trường.

Ở phía ngược lại của cuộc tranh luận, một số người cho rằng việc áp dụng VAT đối với phân bón có thể làm tăng gánh nặng tài chính cho nông dân. Những người phản đối thuế phân bón cho rằng thuế sẽ làm tăng chi phí cho nông dân - bộ phận sản xuất vốn đã phải đối mặt với biên lợi nhuận thấp. Họ tin rằng chi phí phân bón tăng sẽ đè nặng lên nông dân, làm giảm sản lượng nông nghiệp, có khả năng đe dọa an ninh lương thực và làm tăng giá lương thực. Những người chỉ trích cũng nhấn mạnh rằng việc miễn thuế VAT hiện tại giúp duy trì chi phí nông nghiệp ở mức thấp và hỗ trợ nền kinh tế nông thôn của Việt Nam. Họ cảnh báo rằng sự phức tạp gia tăng trong việc thực hiện VAT có thể gây gánh nặng cho những người nông dân và hợp tác xã quy mô nhỏ, khiến việc tuân thủ trở nên khó khăn. Để giải quyết vấn đề này, ông Phụng đề xuất một cách tiếp cận theo từng giai đoạn, trong đó thuế GTGT được áp dụng dần dần, cho phép nông dân và nhà sản xuất có thời gian để điều chỉnh. “Mặc dù nông dân có thể phải 'chịu đựng một số gánh nặng' trong ngắn hạn, nhưng đảm bảo cân bằng lợi ích và tạo ra nền tảng vững chắc hơn cho ngành nông nghiệp có nghĩa là về lâu dài, nông dân sẽ không phải chịu thiệt hại”, Phụng cho biết. Ông cũng ủng hộ việc truyền thông rõ ràng và các chiến dịch giáo dục để giải thích cách thức cuối cùng thuế GTGT có thể mang lại lợi ích cho nông dân thông qua việc giảm chi phí sản xuất và phân bón chất lượng tốt hơn.

Cuộc tranh luận xung quanh thuế VAT đối với phân bón không chỉ là về kinh tế mà còn bao gồm cả những lo ngại về môi trường. Hầu hết các loại phân bón hiện đang được sử dụng ở Việt Nam đều có nguồn gốc từ hóa chất, có thể gây ra những tác động bất lợi đến sức khỏe đất đai và hệ sinh thái. Bằng cách áp dụng thuế VAT, Chính phủ có thể gián tiếp thúc đẩy việc sử dụng phân bón hữu cơ và các biện pháp canh tác bền vững. Sự thay đổi này sẽ phù hợp với cam kết của Việt Nam về phát triển bền vững và giảm phát thải khí nhà kính. Chuyên gia nông nghiệp Thủy nhấn mạnh rằng chính sách bao gồm thuế VAT có thể là một phần của chiến lược rộng lớn hơn nhằm hiện đại hóa ngành nông nghiệp của Việt Nam. Bằng cách khuyến khích sản xuất và sử dụng phân bón thân thiện với môi trường, đất nước có thể đạt được các mục tiêu dài hạn về phát triển nông nghiệp bền vững, bảo vệ môi trường và tăng cường an ninh lương thực.

Theo VNS