Tại Việt Nam, hàng triệu tấn rơm rạ có giá trị đang bị lãng phí hàng năm do thói quen chôn rơm rạ ngoài đồng, một thói quen không chỉ làm tăng lượng khí thải nhà kính mà còn dẫn đến việc bỏ lỡ các cơ hội kinh tế. Việt Nam, với 7,1 triệu ha đất trồng lúa, là cường quốc sản xuất lúa gạo toàn cầu, cho sản lượng khoảng 41-43 triệu tấn mỗi năm. Sản lượng đáng kể này không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn hỗ trợ xuất khẩu 7-8 triệu tấn gạo mỗi năm.

Tuy nhiên, trồng lúa là nguồn phát thải CO2 lớn nhất trong ngành nông nghiệp của Việt Nam, chiếm 39,1% trong tổng số 90 triệu tấn CO2 thải ra hàng năm. Tiến sĩ Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển Nông nghiệp, giải thích rằng khí thải trong canh tác lúa chủ yếu xuất phát từ việc sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu, phương pháp tưới tiêu và đặc biệt là việc xử lý rơm rạ. Ông chỉ ra rằng việc đốt rơm làm cạn kiệt chất dinh dưỡng trong đất, làm giảm đa dạng sinh học và gây ô nhiễm môi trường, trong khi chôn rơm ở những cánh đồng ẩm ướt làm trầm trọng thêm lượng khí thải nhà kính, đặc biệt là khí mê-tan, mạnh hơn đáng kể so với CO2. Đồng bằng sông Cửu Long, vùng sản xuất lúa gạo lớn nhất Việt Nam, tạo ra khoảng 24 triệu tấn rơm mỗi năm. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 30% lượng rơm này - khoảng 7 triệu tấn - được thu gom và sử dụng. 17 triệu tấn còn lại thường bị đốt hoặc chôn ở ngoài đồng, dẫn đến lãng phí đáng kể các sản phẩm phụ nông nghiệp và gia tăng ô nhiễm môi trường.

Để giải quyết vấn đề này, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với chính quyền địa phương đang thí điểm một dự án nhằm phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, ít phát thải gắn với tăng trưởng xanh tại Đồng bằng sông Cửu Long vào năm 2030. Các chiến lược của dự án nhằm giảm phát thải trong canh tác lúa bao gồm giảm sử dụng hạt giống, phân bón và thuốc trừ sâu; áp dụng phương pháp tưới ướt và khô xen kẽ; và loại bỏ rơm rạ khỏi ruộng hoặc xử lý theo cách giảm thiểu phát thải. Những biện pháp này dự kiến ​​sẽ cắt giảm đáng kể khí mê-tan và các khí nhà kính khác. Kết quả ban đầu từ các mô hình thí điểm này đã cho thấy triển vọng. Lượng giống lúa sử dụng đã giảm từ 140kg xuống còn 60kg/ha, lượng phân bón đã giảm từ 3-4 lần xuống còn 2 lần/vụ và lượng phân bón vô cơ sử dụng đã giảm ít nhất 20%. Ngoài ra, các vấn đề về sâu bệnh và tổn thất sau thu hoạch đã được giảm bớt. Giá lúa thu hoạch từ các mô hình này cao hơn 200-300 đồng/kg so với lúa trồng thông thường.

Thay vì đốt hoặc chôn rơm, nông dân hiện đang lăn và dọn rơm khỏi ruộng, bán với giá 400.000 đồng/ha. Thực hành này giúp giảm độc tính hữu cơ ở cây lúa và tăng thu nhập cho nông dân, đồng thời cũng tạo cơ hội tái sử dụng rơm trong nhiều ứng dụng khác nhau. Các mô hình thí điểm cũng đã chứng minh được khả năng giảm phát thải khí nhà kính, cắt giảm từ 2-6 tấn CO2e (carbon dioxide tương đương) trên một ha so với các cánh đồng thông thường. Tiến sĩ Trần Minh Hải lưu ý rằng Cục Trồng trọt, phối hợp với Viện Môi trường Nông nghiệp, đang xây dựng một hệ thống đo lường, báo cáo và xác minh (MRV) lượng khí nhà kính giảm trong canh tác lúa, với mục tiêu cuối cùng là giao dịch tín chỉ carbon.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cũng đang hợp tác với Quỹ Tài sản Carbon Chuyển đổi (TCAF) để định giá tín chỉ carbon ở mức 20 đô la Mỹ cho mỗi tín chỉ. Nếu nông dân áp dụng tất cả các biện pháp được khuyến nghị, họ có thể giảm 30% lượng khí thải, tương đương với hai tín chỉ carbon, tạo ra lợi ích kinh tế là 960.000 đồng. Trong nền kinh tế tuần hoàn, rơm không chỉ là sản phẩm phụ của nông nghiệp; nó là đầu vào có giá trị cho nhiều ngành công nghiệp khác nhau. Ví dụ, rơm có thể được sử dụng làm thức ăn thô cho gia súc, chất độn chuồng cho động vật, giá thể trồng nấm hoặc phủ đất cho cây trồng.

Phạm Hiếu, Giám đốc Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Cần Thơ, báo cáo rằng trong các mô hình kinh tế tuần hoàn tại địa phương, canh tác lúa truyền thống tạo ra thu nhập 86 triệu đồng/ha/năm. Tuy nhiên, bằng cách sử dụng rơm để trồng nấm hoặc sản xuất phân hữu cơ, nông dân có thể tăng thu nhập lên 133 triệu đồng/ha/năm.

Do đó, hàng triệu tấn rơm được sản xuất hàng năm được coi là "mỏ vàng" cho ngành nông nghiệp. Quản lý rơm đúng cách không chỉ làm giảm lượng phát thải nhà kính mà còn giúp nông dân kiếm thêm thu nhập thông qua tín dụng carbon, bán rơm và sử dụng rơm trong trồng nấm, thức ăn chăn nuôi và các ứng dụng khác. Ngược lại, tiếp tục chôn rơm trong ruộng ướt không chỉ làm tăng lượng khí thải trong canh tác lúa mà còn bỏ lỡ cơ hội thu nhập từ tín dụng carbon và bán rơm.

Theo VNS