Quy định kiểm tra hóa chất mới gây căng thẳng ở Thái Lan và làm gián đoạn ngành xuất khẩu trái cây của Việt Nam. Một quy định mới từ Trung Quốc đã khiến các nhà xuất khẩu trái cây và rau quả của Việt Nam thiệt hại gần 5.000 tỷ đồng (khoảng 205 triệu USD), trong khi tại Thái Lan, một cuộc tranh luận gay gắt đã nổ ra giữa hai bộ trưởng về một lô hàng sầu riêng bị từ chối.

Xuất khẩu rau quả của Việt Nam giảm mạnh

Theo số liệu sơ bộ từ Tổng cục Hải quan, tính đến ngày 15/3, xuất khẩu trái cây và rau quả của Việt Nam chỉ đạt 896,7 triệu USD, giảm khoảng 13% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trung Quốc vẫn là thị trường xuất khẩu trái cây và rau quả lớn nhất của Việt Nam, chiếm 55-65% tổng giá trị xuất khẩu tại nhiều thời điểm. Các sản phẩm chính như xoài, chuối và sầu riêng đứng thứ hai về khối lượng xuất khẩu sang Trung Quốc - nước tiêu thụ trái cây và rau quả lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, trong 2 tháng đầu năm nay, xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ đạt 305,7 triệu USD, giảm mạnh 39% so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này có nghĩa là chỉ trong 2 tháng, các nhà xuất khẩu rau quả Việt Nam đã mất khoảng 4.990 tỷ đồng (khoảng 205 triệu USD) tại thị trường Trung Quốc.

Kiểm soát chặt chẽ hơn sau khi bị nhiễm hóa chất

Lý do chính khiến sầu riêng giảm là do cơ quan hải quan Trung Quốc phát hiện Auramine O - một loại hóa chất nguy hiểm có liên quan đến ung thư ở cả động vật và con người - trong sầu riêng nhập khẩu từ Thái Lan. Để ứng phó, chính quyền Trung Quốc đã đưa ra quy định mới yêu cầu 100% lô hàng sầu riêng phải được kiểm tra Auramine O ngoài việc kiểm tra cadmium thông thường. Điều này dẫn đến hàng trăm container sầu riêng bị kẹt tại các trạm kiểm soát biên giới vào đầu năm nay. Nhiều doanh nghiệp buộc phải hoàn thành chứng nhận không có Auramine O và xin giấy tờ tuân thủ cadmium trước khi được phép thông quan.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, lưu ý rằng xuất khẩu sầu riêng đã giảm mạnh trong những tháng đầu năm. Trung Quốc tiếp tục kiểm tra 100% lô hàng sầu riêng nhập khẩu để tìm Auramine O và cadmium. Ngược lại, các sản phẩm của Việt Nam phải chịu sự kiểm tra lấy mẫu ở một tỷ lệ nhất định và chính quyền Trung Quốc có thể kiểm tra lại tại biên giới. Nếu sản phẩm không đạt tiêu chuẩn thì sẽ bị trả lại. Điều này không chỉ tác động đến sầu riêng tươi mà còn ảnh hưởng đến cả sản phẩm đông lạnh, khiến nhiều doanh nghiệp phải ngần ngại khi quay trở lại thị trường. Ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng giám đốc Vina T&T, chia sẻ, dừa tươi hiện là mặt hàng xuất khẩu chính sang Trung Quốc. Riêng sầu riêng tươi, công ty chưa xuất khẩu trở lại và đang có những bước chuẩn bị kỹ lưỡng để giảm thiểu rủi ro. Ông Tùng thừa nhận, mỗi container sầu riêng có giá trị lên đến vài tỷ đồng, nên một lô hàng bị từ chối hoặc bị hủy sẽ gây ra tổn thất đáng kể.

Căng thẳng gia tăng giữa các bộ trưởng Thái Lan

Trong khi đó, tại Thái Lan, quyết định của Trung Quốc thắt chặt kiểm tra Auramine O và từ chối 64 tấn sầu riêng Thái Lan đã gây ra một cuộc tranh cãi gay gắt giữa Bộ trưởng Thương mại và Bộ trưởng Nông nghiệp và Hợp tác xã trong cuộc họp nội các vào ngày 18/3. Bất chấp cuộc tranh luận gay gắt, cả hai bộ trưởng đều hướng đến mục tiêu duy trì vị thế của Thái Lan là nước xuất khẩu sầu riêng hàng đầu sang Trung Quốc. Trong những năm gần đây, Thái Lan và Việt Nam đã trở thành hai nhà cung cấp sầu riêng lớn nhất cho Trung Quốc. Để duy trì lợi thế cạnh tranh, các nhà hoạch định chính sách của Thái Lan đang nỗ lực cân bằng giữa việc tuân thủ quy định với việc duy trì khả năng cạnh tranh xuất khẩu. Sau cuộc họp, Bộ Thương mại cam kết sẽ phối hợp và giải quyết vấn đề, thể hiện cam kết của Thái Lan về tiềm năng xuất khẩu mạnh mẽ.

Việt Nam có các biện pháp chủ động

Sau tình hình này, các cơ quan chức năng của Việt Nam đã nhanh chóng phối hợp với các cơ quan của Trung Quốc để nối lại hoạt động xuất khẩu sầu riêng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã công bố danh sách chín phòng thử nghiệm được Việt Nam và Trung Quốc công nhận chung là đạt tiêu chuẩn chứng nhận. Với các phòng thử nghiệm được chứng nhận này, hoạt động xuất khẩu đã được nối lại và giá sầu riêng đang dần phục hồi. Tuy nhiên, do lượng xuất khẩu sang Trung Quốc giảm mạnh trong những tháng đầu năm nay, Hiệp hội Rau quả Việt Nam dự báo mục tiêu xuất khẩu 8 tỷ USD năm 2025 sẽ là thách thức.

Theo VNS