Lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ đang đẩy thị trường thế giới vào các động thái tương tự từ các nước xuất khẩu gạo khác để tránh khả năng thiếu hụt nguồn cung nội địa khi các nhà giao dịch cố gắng lấp đầy khoảng trống 10 triệu tấn gạo mà Ấn Độ vừa để lại trên thị trường, châm ngòi cho lo ngại lạm phát thực phẩm toàn cầu leo thang.

Các chính sách mới nhất của Ấn Độ tương đồng với các động thái mà nước này từng triển khai trong năm 2007 và 2008, theo các nhà phân tích; đã châm ngòi cho hiệu ứng domino khi nhiều nước khác buộc phải giảm xuất khẩu để bảo vệ người tiêu dùng nội địa. Lần này tác động lên nguồn cung và giá thậm chí còn nghiêm trọng hơn khi Ấn Độ chiếm tới 40% thương mại gạo toàn cầu, so với thị phần 22% trong 15 năm trước, gây áp lực lên các nước xuất khẩu gạo khác như Thái Lan và Việt Nam có các động thái tương tự. “Ấn Độ nay đã trở nên quan trọng hơn rất nhiều với thương mại gạo hơn năm 2007 và 2008. Lệnh cấm của Ấn Độ buộc các nước xuất khẩu khác phải có các biện pháp tương tự. Ngay trong thời điểm này, họ có rất ít lựa chọn khi phản ứng trước các diễn biến thị trường”, theo một nhà giao dịch ngũ cốc tại Ấn Độ.

Tác động lên giá của một trong những loại ngũ cốc được tiêu dùng nhiều nhất thế giới rất mạnh, chạm mức cao nhất trong 15 năm, sau khi Ấn Độ gây bất ngờ cho thị trường bởi lệnh cấm xuất khẩu gạo trắng non-basmati. Chính phủ Ấn Độ trước đó đa xhanj chế xuất khẩu gạo tấm chất lượng thấp hơn vào năm 2022. Hạn chế nguồn cung làm tăng rủi ro giá và lạm phát thực phẩm toàn cầu, gây thiệt hại cho những người tiêu dùng thu nhập thấp tại châu Á và châu Phi. Các nước nhập khẩu thực phẩm đang tranh nhau nguồn cung ngày càng ít ỏi gây ra bởi thời tiết thất thường và gián đoạn giao hàng trên biển Đen. “Thái Lan, Việt Nam và các nước xuất khẩu khác đang bị đẩy vào cuộc chơi, tất cả đều nỗ lực lấp đầy phần nào khoảng trống Ấn Độ bỏ lại”, theo ông Nitin Gupta, phó chủ tịch tại Olam Agri India, một trong những công ty xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. “Tuy nhiên, quy mô thặng dư khả dụng xuất khẩu của các nước này hạn chế. Rào cản này chính là cơ sở để giá gạo tăng vọt tại các nước khác, như kịch bản giá tăng phi mã từng xảy ra trong năm 2007/08”. Năm 2008, giá gạo chạm mức cao kỷ lục, lên hơn 1.000 USD/tấn sau khi Ấn Độ, Việt Nam, Bangladesh, Ai Cập, Brazil và các nước sản xuất nhỏ khác đồng loạt hạn chế xuất khẩu.

Thặng dư hạn chế

Lần này, các nhà xuất khẩu gạo không thể tăng xuất khẩu thêm hơn 3 triệu tấn hàng năm do phải nỗ lực đáp ứng nhu cầu nội địa giữa bối cảnh thặng dư hạn chế, theo ba nhà giao dịch cho hay.

Thái Lan, Việt Nam và Pakistan, lần lượt là các nước xuất khẩu gạo lớn thứ 2, 3 và 4 trên thế giới, đều cho biết họ dự định tăng xuất khẩu do nhu cầu đang tăng sau lệnh cấm của Ấn Độ. Cả Thái Lan và Việt Nam đều nhấn mạnh rằng sẽ đảm bảo đáp ứng tiêu dùng nội địa đồng thời tiếp tục tăng xuất khẩu. “Không thể chấp nhận rằng một đất nước xuất khẩu gạo lại đối diện tình trạng nguồn cung yếu và giá nội địa cao”, theo Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên.

Pakistan, đang phục hồi từ những trận lũ khắc nghiệt năm 2022, có thể xuất khẩu 4,5 – 5 triệu tấn gạo trong năm tài khóa hiện tại, so với mức 3,6 triệu tấn hồi năm ngoái, theo Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Pakistan (REAP). Nhưng nước này khó cho phép xuất khẩu gạo không hạn chế giữa bối cảnh lạm phát hai con số, theo một nhà chức trách cho hay. Các nước nhập khẩu gạo non-basmati lớn nhất thế giới bao gồm Philippines, Trung Quốc, Senegal, Nigeria, Nam Phi, Malaysia, Bờ Biển Ngà và Bangladesh.

Phản ứng dây chuyền

Giá gạo toàn cầu đã tăng khoảng 20% kể từ khi Ấn Độ ban hành lệnh cấm. Giá gạo có thể tăng tiếp 15% nếu Thái Lan và Việt Nam có động thái hạn chế xuất khẩu. “Câu hỏi không phải là là liệu họ có hạn chế xuất khẩu hay không, mà là họ sẽ hạn chế tới mức nào và khi nào sẽ triển khai các biện pháp như vậy”, theo một thương nhân tại New Delhi. Tuần trước, giá gạo tại Thái Lan và Việt Nam tăng vọt lên mức cao nhất trong 15 năm do khách hàng tranh nhau các lô hàng để bù đắp cho suy giảm xuất khẩu từ Ấn Độ.

Lo ngại El Nino

Gạo là thực phẩm thiết yếu cho hơn  3 tỷ người và gần 90% loại ngũ cốc thâm dụng nước này được sản xuất tại châu Á, nơi hiện tượng thời tiết El Nino đe dọa cây trồng tại các nước sản xuất chính. Sau khi ghi nhận lượng mưa thấp hơn trung bình trong tháng 6 và 7, Thái Lan khuyến nghị nông dân giảm diện tích trồng lúa vụ 2. Tại Ấn Độ, phân phối mưa thất thường gây ra lũ lụt tại một số bang trồng lúa tại miền bắc, trong khi một số bang miền đông lại thiếu mưa để bắt đầu xuống giống. Mùa mưa thuận lợi rất cần thiết để tiến hành sản xuất bình thường, qua đó giúp chính phủ Ấn Độ có thể đảo ngược chính sách cấm xuất khẩu, theo ông B.V. Krishna Rao, chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Ấn Độ. Ông Rao cho biết chỉ nguồn cung gạo Ấn Độ mới có thể tạo thế cân bằng trên thị trường gạo toàn cầu. “Chúng ta sẽ phải theo dõi các chính sách hạn chế xuất khẩu của Ấn Độ kéo dài tới khi nào. Lệnh cấm càng dài thì càng khó cho các nước xuất khẩu khác bù đắp khoảng trống trên thị trường”, theo ông Peter Clubb, một nhà phân tích tại International Grains Council (IGC).

Theo Reuters