Ngành thủy sản Việt Nam đã có sự trở lại đáng chú ý trong 4 tháng đầu năm 2025, ghi nhận kim ngạch xuất khẩu đạt 3,35 tỷ USD, tăng 23% so với cùng kỳ năm ngoái. Theo bà Lê Hằng, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), sự tăng trưởng mạnh mẽ này phản ánh sức bật, khả năng thích ứng và quyết tâm vượt qua mạng lưới rào cản thương mại toàn cầu phức tạp của ngành. Tháng 4 nổi bật là một tháng đặc biệt mạnh mẽ, với doanh thu xuất khẩu đạt 900,4 triệu USD, tăng 16% so với cùng kỳ năm ngoái. Dẫn đầu là tôm, đạt 1,3 tỷ USD, tăng 33,5%, nhờ nhu cầu phục hồi từ các thị trường chính như Nhật Bản và Trung Quốc.

Một trong những bất ngờ lớn nhất là tôm hùm, tăng vọt 295% lên 335 triệu USD, khẳng định vị thế là ngôi sao xuất khẩu mới. Cá tra cũng duy trì tầm quan trọng của mình với doanh thu 640 triệu USD (+10,4%), được hỗ trợ bởi mức tăng 49% trong các sản phẩm chế biến có giá trị gia tăng. Trong khi đó, xuất khẩu động vật có vỏ—bao gồm cả nghêu và trai—tăng vọt 85,5% lên 84,8 triệu USD, nhờ nhu cầu mạnh mẽ từ các thị trường ngách như EU và Nhật Bản.

Thị trường xuất khẩu: CPTPP và Trung Quốc dẫn đầu, các thị trường mới nổi tăng trưởng tốt

Khối CPTPP dẫn đầu bảng xếp hạng thị trường xuất khẩu với 931 triệu USD nhập khẩu thủy sản, tăng 29%, riêng Nhật Bản đóng góp 531 triệu USD. Trung Quốc và Hồng Kông cũng cho thấy mức tăng trưởng đáng kể, tăng 57,4% lên 716 triệu USD, được thúc đẩy bởi nhu cầu tiêu dùng mạnh mẽ dịp Tết Nguyên đán.

Các thị trường đáng chú ý khác bao gồm:

• Liên minh châu Âu: 352 triệu USD
• Hàn Quốc: 262 triệu USD
• Hoa Kỳ: 539 triệu USD (bất chấp nhiều thách thức)

Các thị trường mới nổi mang đến những cơ hội mới: Xuất khẩu cá tra Việt Nam sang Brazil tăng 67% và xuất khẩu cá ngừ sang Thái Lan tăng vọt 214%.

Sản phẩm giá trị gia tăng và đổi mới chế biến thúc đẩy tăng trưởng

Một xu hướng chính là sự chuyển dịch sang các sản phẩm có giá trị cao, chế biến sâu. Các mặt hàng như cá tra tẩm bột, mực chế biến và bạch tuộc đông lạnh có nhu cầu mạnh mẽ. Sự thay đổi này phản ánh sự đầu tư của ngành vào công nghệ xử lý tiên tiến và sự chuyển hướng để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng về sự tiện lợi và chất lượng cao cấp.

Thách thức dai dẳng: Rào cản thương mại, Thuế quan và Rủi ro tuân thủ

Mặc dù có hiệu suất mạnh mẽ, ngành này vẫn phải đối mặt với nhiều trở ngại. Thị trường Mỹ, thị trường lớn thứ hai của Việt Nam, đã áp dụng mức thuế 10% đối với thủy sản chế biến, khiến xuất khẩu tháng 4 giảm 9%. Các rủi ro khác bao gồm:

• Thuế đối ứng có thể lên tới 46%
• Thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với tôm và cá tra
• Tuân thủ chương trình SIMP và các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc
• Đạo luật bảo vệ động vật có vú biển (MMPA), có thể dẫn đến lệnh cấm nhập khẩu từ năm 2026

Tại EU, "thẻ vàng" IUU kéo dài vẫn tiếp tục trì hoãn việc cấp chứng nhận và làm gián đoạn hoạt động thương mại. Ngay cả ở Trung Quốc, các nhà xuất khẩu Việt Nam cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh trong nước và kiểm soát chất lượng chặt chẽ hơn. Chi phí đầu vào tăng cao - từ thức ăn chăn nuôi và nhiên liệu đến hậu cần và vận chuyển - đang gây thêm áp lực lên biên lợi nhuận của các nhà xuất khẩu, trong bối cảnh thiếu container và giá vận chuyển cao.

Phản ứng chiến lược: Đa dạng hóa và hỗ trợ chính sách

Các nhà xuất khẩu thủy sản Việt Nam đang phản ứng bằng cách đa dạng hóa thị trường, chuyển trọng tâm sang Nhật Bản, Hàn Quốc, ASEAN và Trung Đông, đồng thời tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA). Để duy trì đà tăng trưởng, ngành đang ưu tiên:

• Đầu tư vào các hệ thống truy xuất nguồn gốc
• Mở rộng năng lực chế biến sâu
• Khám phá các thị trường mới
• Ổn định nguồn cung nguyên liệu thô
• Vận động chính phủ hỗ trợ thông qua việc xóa nợ, hạ lãi suất và đơn giản hóa các quy định

Triển vọng

Bất chấp môi trường thương mại toàn cầu đầy biến động, ngành thủy sản Việt Nam đang chứng minh được bản lĩnh của mình. Với sự thích ứng chiến lược và nhu cầu thị trường mạnh mẽ, đặc biệt là đối với các sản phẩm chất lượng cao và có giá trị gia tăng, ngành này đang định vị để duy trì quỹ đạo tăng trưởng của mình—với điều kiện là có thể điều hướng bối cảnh phức tạp của thuế quan, yêu cầu tuân thủ và chi phí tăng cao.

Theo FIS