Hiện chỉ có 22 doanh nghiệp Việt Nam được cấp phép xuất khẩu gạo sang Trung Quốc với hạn ngạch nhất định. Là quốc gia đông dân nhất thế giới, Trung Quốc phải nhập khẩu khoảng 5 triệu tấn gạo hàng năm để đáp ứng nhu cầu nội địa, với 90% là gạo thường. Việt Nam là một trong ba nước sản xuất và xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Hàng năm, Việt Nam sản xuất 22 – 23 triệu tấn gạo và dành khoảng 15% cho xuất khẩu.

Tuy nhiên, cơ cấu thị trường nhập khẩu gạo Việt Nam thay đổi trong những năm qua. Năm 2012, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam, với giá trị 898 triệu USD, chiếm 27,5% giá trị xuất khẩu gạo của Việt Nam. Giá trị xuất khẩu gạo Việt Nam sang Trung Quốc giai đoạn 2012 – 2016 duy trì tương đối ổn định. Năm 2017, giá trị xuất khẩu gạo sang thị trường này tăng vọt, lên tới 1,026 tỷ USD, chiếm gần 40% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam. Nhưng ngay sau đó, xuất khẩu gạo Việt Nam sang Trung Quốc đột ngột lao dốc, chỉ còn khoảng 640 triệu USD trong năm 2018. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn là nước nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam. Năm 2019, giá trị xuất khẩu gạo sang Trung Quốc chỉ còn 240,3 triệu USD. Gạo Việt Nam gần như mất thị phần trên thị trường Trung Quốc. Đáng chú ý, Trung Quốc từ vị trí thị trường xuất khẩu gạo số 1 của Việt Nam tụt xuống vị trí thứ 3, sau Philippines (884 triệu USD) và Bờ Biển Ngà (252 triệu USD).

Nguyên nhân dẫn tới tình trạng này phần lớn là do Trung Quốc áp dụng nhiều rào cản, tác động lên nhập khẩu gạo từ Việt Nam như tăng thuế nhập khẩu gạo nếp từ 5% lên 50% và kiểm soát nghiêm ngặt nhập khẩu gạo tấm. Thị trường này cũng thay đổi mạnh nhiều quy định về nhập khẩu gạo, bao gồm thuế và kiểm soát rất khắt khe hoạt động thương mại qua các kênh tiểu ngạch. Sau đợt giảm mạnh nhất trong lịch sử xuất khẩu gạo sang Trung Quốc, năm 2020 - 2021, giá trị xuất khẩu gạo Việt Nam sang Trung Quốc dần phục hồi, đạt lần lượt 463 triệu USD và 522 triệu USD. Trong 10 tháng đầu năm 2022, giá trị xuất khẩu gạo sang Trung Quốc đạt 382,6 triệu USd. Trong cấu trúc thị trường nhập khẩu gạo Việt Nam trong 10 tháng đầu năm 2022, xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ chiếm 13%, nghĩa là thị phần gạo Việt Nam tại Trung Quốc đang thu hẹp rất nhanh.

Thị trường lớn không thể bỏ lỡ

Trong diễn đàn kết nối cung – cầu ngành gạo gần đây, ông Lê Thanh Hòa, cục phó cục Chế biến nông sản và Phát triển thị trường thuộc Bộ NNPTNT, cho hay các doanh nghiệp Việt Nam cần đặc biệt chú ý tới thị trường Trung Quốc. Trong những năm gần đây, Trung Quốc có những thay đổi rất lớn về quy định nhập khẩu như kiểm dịch thực vật, các quy định đóng gói, ghi nhãn, khả năng truy xuất nguồn gốc và các mã vùng trồng. Hiện chỉ có 22 doanh nghiệp Việt Nam được cấp phép xuất khẩu gạo sang Trung Quốc với hạn ngạch hạn chế. Hải quan Trung Quốc có thể truy xuất sản lượng và hạn ngạch của từng doanh nghiệp được cấp phép. Việt Nam đã đề xuất Trung Quốc cấp phép thêm cho các doanh nghiệp xuất khẩu gạo thường, gạo thơm và gạo nếp, ông Hòa cho hay.

Các chuyên gia cho biết để tăng xuất khẩu gạo sang Trung Quốc, các doanh nghiệp Việt Nam cần học hỏi về nhu cầu của người tiêu dùng Trung Quốc và cập nhật thường xuyên thông tin về thị trường Trung Quốc. hơn nữa, các nhà xuất khẩu gạo cần thúc đẩy các thế mạnh của từng loại sản phẩm gạo trong các phân khúc khác nhau để xâm chiếm thị trường Trung Quốc.

Giá trị xuất khẩu gạo Việt Nam trong những năm gần đây đạt hơn 3 – 3,5 tỷ USD hàng năm do các nhà xuất khẩu nỗ lực tìm kiếm các thị trường khác, đặc biệt là Philippines và châu Phi. Để xuất khẩu gạo sang Trung Quốc, Mỹ cần tới 12 năm đàm phán và Campuchia cũng trải qua quy trình kéo dài để thâm nhập thành công vào thị trường này. Việt Nam có lợi thế xuất khẩu gạo chính ngạch do địa lý gần gũi với Trung Quốc, chi phí vận chuyển thấp hơn sang các thị trường khác. Đây là thị trường lớn mà các doanh nghiệp gạo Việt Nam không thể bỏ lỡ.

Theo VNS