Nhập khẩu thực phẩm và các nguyên liệu liên quan tăng ổn định tại phần lớn các nền kinh tế, đặt người tiêu dùng trước rủi ro ngày càng tăng khi gián đoạn nguồn cung đẩy giá tăng. Trong nhiều thập kỷ, toàn cầu hóa đã giúp tăng chủng loại và giảm chi phí thực phẩm. Nay với đại dịch, cuộc chiến tại Ukraine và các gián đoạn toàn cầu khác đã cho thấy cách một chuỗi cung ứng phức tạp có thể dẫn tới biến động giá ra sao.

Năm 2022, lạm phát giá thực phẩm chạm mức cao kỷ lục trong nhiều thập kỷ tại Mỹ và các nước khác, vượt mức tăng chỉ số giá tiêu dùng nói chung. Mặc dù lạm phát thực phẩm đã giảm nhiệt trong những tuần gần đây, giá thực phẩm toàn cầu vẫn cao hơn 25% so với trước giai đoạn COVID-19 vào đầu năm 2020, theo Chỉ số giá thực phẩm FAO. Trong số các yếu tố đẩy giá tăng, các lãnh đạo ngành thực phẩm và các nhà kinh tế cho rằng gián đoạn sản xuất và vận chuyển do đại dịch và tác động của cuộc chiến tại Ukraine lên năng lượng và giá ngũ cốc.

Trong khi nhiều vấn đề có thể sẽ bớt căng thẳng, một số nhà cung cấp cho biết họ đang nỗ lực tìm các nguồn cung gần hơn, các nhà phân tích dự báo giá sẽ biến động thường xuyên hơn. Thực phẩm và đồ uống, giống như nhiều hàng hóa công nghiệp từ xe hơi tới iPhones, thường chứa các thành phần từ khắp nơi trên thế giới. Người Mỹ ăn pizza có thịt nguội từ Tây Ban Nha và nước sốt từ Mexico. Whisky Scotch vẫn có loại làm từ lúa mạch Ukraine. Nhìn chung, gần 25% xuất khẩu thực phẩm toàn cầu hiện chứa các thành phần từ nươc sngoaif, theo dữ liệu từ WTO. “Khi mọi người nghĩ về thương mại toàn cầu hóa, họ không nghĩ rằng một trong những thành phần chính của toàn cầu hóa là chuỗi thực phẩm”, theo bà Susan Wachter, giáo sư tại trường Wharton thuộc đại học Pennsylvania, nghiên cứu về lạm phát cho hay. “Sự phức tạp ngày càng tăng của chuỗi thực phẩm khiến nguồn cung thực phẩm cực kỳ dễ tổn thương trước các cú shock cung”.

Rabobank dự báo giá thực phẩm sẽ duy trì ở mức cao trong năm 2023, xét tới sự thiếu hụt nhiên liệu, các vấn đề nguồn cung cho các hàng hóa nông nghiệp chsinh và giá phân bón cao. Giá thực phẩm Mỹ sẽ tăng 3 – 4% trong năm 2023, cao hơn mức lịch sử, theo Bộ Nông nghiệp Mỹ dự báo. Các quốc gia đã nhập khẩu lương thực trong nhiều thiên niên kỷ, với những người nông dân ở vùng đất ngày nay là Ukraine đã gửi ngũ cốc đến các quốc gia Hy Lạp từ thế kỷ thứ sáu trước Công nguyên. Trong thời hiện đại, khối lượng và sự đa dạng của thực phẩm xuyên biên giới tăng vọt khi thế giới toàn cầu hóa.

Mỹ nhập khẩu khoảng 18,3% về giá trị thực phẩm và đồ uống trong năm 2020, tăng từ mức 13,2% trong năm 2008, theo Bộ Nông nghiệp Mỹ. Trên toàn cầu, tỷ trọng lúa mỳ tiêu dùng từ nguồn nhập khẩu tăng từ 17% năm 1995 lên 25% năm 2019, theo International Food Policy Research Institute. Năm 2019, một nước có hơn 50% khả năng hình thành một liên kết thương mại nông nghiệp và thực phẩm trực tiếp với một nước khác hơn so với năm 1995, theo UN FAO.

Tăng mạnh năng suất nông nghiệp và sản xuất thực phẩm, toàn cầu hóa và chi phí vận chuyển giảm đồng loạt giúp mở rộng lựa chọn và giữ giá tiêu dùng liên tục giảm. Hơn nữa, nguồn cung thực phẩm đa dạng có thể đối phó với biến động giá. Ví dụ, một nước sản xuất nông nghiệp thất bát, có thể dựa vào thị trường thế giới để tăng cường nguồn cung. Tuy nhiên, các sự kiện trong những năm gần đây đã bộc lộ rủi ro của chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu hóa. Khi COVID-19 bùng nổ vào đầu năm 2020, các khu vực sản xuất thực phẩm, biên giới và nông trại sản xuất đóng cửa tren toàn cầu; trong khi chi phí vận chuyển tăng vọt do tắc nghẽn cảng và thiếu container cũng như người vận chuyển. Vào cuối năm 2021, 90% các công ty thực phẩm và đồ uống châu Âu và Mỹ trong khảo sát do Deloitte tiến hành cho biết họ gặp những thách thức lớn trong đảm bảo đầu vào và đưa sản phẩm ra thị trường.

Cuisine Solutions, một nhà sản xuất các suất ăn hút chân không tại Virginia, thường trả khoảng 3.000 USD để thuê 1 container vận chuyển nguyên liệu từ châu Á tới Mỹ trước đại dịch. Sau đó chi phí để đưa 1 container từ cảng Baltimore tới các nhà máy của công ty tại Pennsylvania đã tăng gấp ba lần lên 4.500 USD. Trong khi đó, công ty Amazonian đã có nhiều năm nhập khẩu cho các suất ăn trên máy bay khoang thương gia nhưng các suất ăn này ngày càng trở nên đắt đỏ đến nỗi công ty buộc phải ngừng giao dịch. “Tất cả đang trơn tru cho tới khi đại dịch diễn ra”, theo Felipe Hasselmann, CEO của Cuisine Solutions cho hay.

Gần đây nhất, cuộc tấn công của Nga vào Ukraine hồi tháng 2 đã khiến hàng loạt các cảng vận chuyển một lượng lớn ngũ cốc và dầu hạt hướng dương của thế giới bị đóng cửa. Giá các sản phẩm này, cũng như phân bón, liên tục tăng mạnh. Evangelos "Spike" Mendelsohn không nhận ra tập đoàn thực phẩm và chuỗi nhà hàng của ông tại Washington DC phụ thuộc ra sao vào dầu thực vật Ukraine cho tới khi thế giới cạn kiệt nguồn cung. “Điều này khiến tôi ngạc nhiên tột độ”, ông Mendelsohn, đồng sáng lập PLNT Burger, chuyên sản xuất các thực phẩm nguồn gốc thực vật và vận hành 12 nhà hàng cho hay.

Brexit là một ví dụ khác về sự chuyển dịch kinh tế - chính trị có thể mang tới những rủi ro lâu dài cho các chuỗi cung ứng thực phẩm. Việc người Anh bỏ phiếu rời EU dẫn tới đồng bảng Anh giảm giá và khi nước này thực sự rời bỏ EU vào năm 2020 thì thủ tục hải quan trở nên ngày càng nặng nề Cả hai khiến nhập khẩu thực phẩm trở nên đắt đỏ hơn. Julian Abel sử dụng các nguyên liệu trên khắp thế giới để làm ra các loại sốt cà ri cho công ty Nowt Poncy Food Co., tại miền bắc nước Anh, với các gia vị từ châu Á, các loại ớt từ Rwanda và cà chua từ miền nam châu Âu. Giá mỗi kg ớt tăng lên 36 bảng, tương đương 44 USD, từ mức chưa tới 15 bảng trước đại dịch. Thủ tục gia tăng chi phí lẫn chậm trễ giao hàng. Ví dụ, số hiệu thông quan cho từng đơn hàng phải được nhập vào một hệ thống tập trung. Nếu chỉ sai 1 chữ số thì tài xế sẽ phải chờ tại cảng, tiêu tốn của ông Abel thêm chi phí và cuối cùng sẽ được cộng thêm vào giá bán lẻ.

Một số nhà sản xuất thực phẩm đang tìm nguồn cung gần hơn và chuyển đổi các loại nguyên liệu. Ví dụ, nấm sấy sẽ được làm từ nấm từ Pennsylvania, ông Mendelsohn cho hay. Người tiêu dùng sẽ không mất đi niềm yêu thích ẩm thực thế giới với giá hợp lý. Nhưng họ có thể dự báo biến động sẽ ngày càng mạnh do các sự kiện gây gián đoạn và thiệt hại cho các chuỗi cung ứng. Ông Abel cho rằng biến động giá liên tục gây nhiều khó khăn. Gần đây ông nhận thông báo tăng giá 16% do nhiên liệu từ nhà cung ứng dịch vụ vận chuyển pasta từ Ý. 1 tuần sau đó, mức tăng giá nâng lên 21% do giá dầu tăng vọt. “Tất cả những gì chúng tôi có thể làm là ở trạng thái sinh tồn”.

Theo Bangkok Post