Nông dân sản xuất lúa gạo Nhật Bản đang nắm lấy cơ hội thị trường cho sản phẩm chất lượng cao của họ, giữa bối cảnh nhu cầu tiêu dùng gạo nôi địa giảm và tự do hóa thương mại.

Kazuya Terasawa, nông dân 66 tuổi, có kế hoạch xuất khẩu khoảng 10% sản lượng năm nay từ cánh đồng lúa của ông ở thành phố ven biển Niigata, nằm tại một trong những khu vực sản xuất gạo chính của Nhật Bản. “Ngày càng nhiều gạo giá rẻ chắc chắn sẽ thâm nhập thị trường Nhật Bản, đặc biệt là sử dụng trong các nhà hàng và đồ ăn mang đi, trộn với gạo nội địa”, ông Terasawa cho biết.

Dự báo này chính là nguyên nhân đằng sau quyết định chuyển dịch sang thị trường xuất khảu của ông, vốn được coi là một lựa chọn khi thỏa thuận thương mại xuyên Thái Bình Dương gồm 11 nước thành viên có hiệu lực từ tháng 12/2018, cũng như các cuộc thảo luận thương mại song phương sắp tới với Mỹ. Gạo của ông Terasawa hiện được xuất khẩu bởi Niigata Nosho, một công ty tập đoàn thuộc về nhà sản xuất máy móc nông nghiệp Kubota Corp. Niigata Nosho đã xuất khẩu 1.896 tấn gạo trong năm 2017 – chủ yếu sang Hong Kong, Singapore, và Mông Cổ - chiếm 16% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Nhật Bản.

Doanh nghiệp này bắt đầu xuất khẩu gạo từ năm 2011 như một cách để giúp nông dân – những người sử dụng máy móc của họ. Lượng xuất khẩu gạo tăng nhanh từ 36 tấn của năm đầu tiên nhờ uy tín chất lượng gạo Nhật trên thị trường quốc tế. “Chúng tôi ước tính xuất khẩu khoảng 2.500 tấn gạo trong năm 2018”, theo ông Batsukh Oyun, giám đốc mảng kinh doanh xuất khẩu của Niigata Nosho.

Theo ông Oyun, một người Mông Cổ tham gia công ty từ năm 2013 sau khi học tại trường đại học Niigata, Niigata Nosho xuất khẩu từ gạo chưa xát tới gạo đã đánh bóng thành gạo trắng cho các thị trường đích. Loại gạo cũ hơn thường được tìm thấy trong xuất khẩu gạo của Trung Quốc do được vận chuyển nhiều ngày hoặc nhiều tháng sau khi được đánh bóng tại Trung Quốc. “Gạo Nhật Bản nổi tiếng là tươi ngon”, ông Oyun, hiện đang kỳ vọng công ty sớm nhận được đơn hàng từ thị trường quốc tế với tống doanh số hàng năm khoảng 5.000 tấn.

Nhu cầu tiêu dùng gạo nội địa tại Nhật Bản suy giảm hàng năm, xuống còn 7,4 triệu tấn cho năm kéo dài từ 7/2017 đến 6/2018, từ mức 9,1 triệu tấn vào 20 năm trước, theo số liệu của chính phủ. Tuy nhiên, lợi nhuận xuất khẩu gạo thường thấp hơn so với bán trên thị trường nội địa nên nông dân sản xuất lúa gạo Nhật Nản không phải luôn ưa chuộng việc xuất khẩu gạo. Xuất khẩu gạo Nhật Bản, bao gồm rượu sake và các sản phẩm chế biến khác, đạt khoảng 11.800 tấn năm 2017, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 100.000 tấn gạo hàng năm mà chính phủ đặt ra.

Dữ liệu chính phủ cho thấy gạo Nhật Bản cso giá cao hơn từ 2 – 3 lần so với gạo xuất xứ Trung Quốc và Mỹ. Bao gồm chi phí xuất khẩu, giá gạo Nhật lại càng cao trên thị trường quốc tế, trở thành thứ hàng hóa xa xỉ cho người giàu. Để thúc đẩy tiêu dùng gạo Nhật Bản trên thị trường quốc tế, giá gạo cần phải ở mức mà các gia đình trung lưu có thể chi trả được.

Xét đến thực trạng này, ông Terasawa trồng những giống lúa gạo năng suất cao và giá rẻ hơn cho xuất khẩu. Lợi nhuận có thể tăng lên nếu ông tăng trồng loại lúa gạo Koshihikari, một loại lúa gạo nổi tiếng, giá cao từ hạt Niigata. Nhưng ông Terasawa vẫn có ý định mở rộng xuất khẩu, ngay cả nếu lợi nhuận không luôn luôn là phần thưởng. “Gạo Nhật sẽ có một con đường khó khăn phía trước. Tôi sẽ còn gặp khó khăn nhiều hơn nếu tôi vẫn trì hoãn trong thời điểm hiện tại”.

Chính sách lúa gạo của Nhật Bản đã chạm đến một bước ngoặt trong năm nay khi chính phủ chấm dứt chiến lược cung cấp các trợ cấp cho nông dân – những người đang giảm sản xuất lúa gạo để đảm bảo ổn định giá, bất chấp nhu cầu đang giảm. Nông dân sản xuất lúa gạo Nhật Bản cũng đối mặt với những lựa chọn khó khăn khi cạnh tranh quốc tế ngày càng tăng đang cận kề với Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương, khi người dân Nhật Bản có cơ hội tiếp cận rộng rãi hơn với các sản phẩm nhập khẩu giá rẻ hơn.