Các hàm ý ngắn hạn của chính sách áp thuế 25% của Trung Quốc đối với đậu tương, kê và các ngũ cốc làm TACN khác có thể tạo sóng trên các thị trường, nhưng các nhà kinh tế học lo ngại các tác động trong dài hạn.

Vòng đấu trực diện gần đây với việc Trung Quốc đặt hiệu lực tức thì cho chính sách thuế mới diễn ra sau hàng loạt động thái từ cả hai nước. Ngày 3/4, Mỹ thông báo kế hoạch triển khai thuế đối với khoảng 1.300 mặt hàng từ Trung Quốc có trị giá khoảng 50 tỷ USD – danh sách bao gồm các sản phẩm y tế, máy móc, và lò phản ứng hạt nhân. Quyết định này đưa ra sau khi Văn phòng đại diện thương mại Mỹ tại Trung Quốc cho rằng Trung Quốc sử dụng các chính sách bất hợp lý, mang tính phân biệt đối xử với các công ty Mỹ tại các lĩnh vực liên quan đến chuyển giao công nghệ, tài sản trí tuệ và đổi mới. Tuy nhiên, đây mới chỉ là kế hoạch và đề xuất này sẽ trải qua giai đoạn lấy ý kiến công khai cho các đề xuất này đến ngày 15/5.

Trong một động thái trả đũa, ngày 4/4, Trung Quốc cho biết sẽ áp mức thuế 25% đối với 106 hàng hóa Mỹ trị giá 50 tỷ USD, theo thông tin từ Bộ Thương mại. Danh sách này bao gồm đậu tương, một số sản phẩm từ ngô, các sản phẩm thịt bò và kê. Hiện vẫn chưa rõ thời điểm chính sách thuế này sẽ bắt đầu có hiệu lực.

Theo ông David Widmar, nhà nghiên cứu tại Center for Commercial Agricultural tại đại học Purdue, việc áp thuế đối với hàng hóa từ một nước sẽ khuyến khích sản xuất ở nơi nào khác. Tuy nhiên, việc áp thuế đối với một sản phẩm cụ thể, như đậu tương hoặc một nguyên liệu TACN, sẽ làm tăng chi phí sản xuất của sản phẩm đó. Tác động khác là làm tăng chi phí sản xuất hàng hóa đến tay người tiêu dùng.

Theo Hiệp hội các nhà sản xuất kê quốc gia của Mỹ (NSP), mức thuế đề xuất đối với kê nhập khẩu sẽ gây thiệt hại cho cả người sản xuất kê tại Mỹ lẫn người tiêu dùng Trung Quốc. “Mặc dù mức thuế đề xuất vẫn chưa có hiệu lực tức thì và thời điểm có khả năng áp thuế bổ sung vẫn chưa được đặt ra, gánh nặng tài chính đã hiện hữu đối với các nhà sản xuất khi phản ứng của các thị trường đối với thông báo của chính phủ Trung Quốc”, ông Don Bloss, chủ tịch NSP cho hay. “Một cuộc chiến thương mại không mang lại lợi ích cho ai và chúng tôi đang kêu gọi tổng thống Trump và các nhà đàm phán tiếp cận vấn đề theo hướng xây dựng trong các cuộc đàm phán sắp tới để không gây thiệt hại cho các nhà sản xuất kê Mỹ”.

Tương tự, các nhà sản xuất đậu tương thuộc Hiệp hội các nhà sản xuất đậu tương Mỹ (ASA) cũng lo ngại về đòn trả đũa thương mại từ phía Trung Quốc, khi thị trường này chiếm tới 61% tổng kim ngạch xuất khẩu dậu tương Mỹ và khoảng 30% tổng sản lượng đậu tương Mỹ. “Mối đe dọa này không còn xa xôi và mức thuế 25% đối với đậu tương Mỹ sẽ gây ra hiệu ứng phá hủy đối với tất cả nông dân sản xuất đậu tương tại Mỹ. Nhưng Mỹ vẫn có cơ hội cứu vãn bằng cách thu hồi các tuyên bố áp thuế đã gây ra động thái trả đũa từ phía Trung Quốc. Trung Quốc tuyên bố mức thuế 25% sẽ chỉ áo dụng khi các chính sách thuế đề xuất từ phía Mỹ cũng được áp dụng.

Nếu mức thuế này thực sự được áp dụng, trong ngắn hạn Trung Quốc sẽ tìm các nguồn đậu tương khác để nhập khẩu. Trong dài hạn, động thái áp thuế của Trung Quốc đối với đậu tương Mỹ sẽ khuyến khích sản xuất tại các khu vực khác trên thế giới và trong 10 – 15 năm, sản xuất đậu tương toàn cầu sẽ có sự chuyển dịch sang các nhà sản xuất mới. Trong khi đó, các tập đoàn kinh doanh nông nghiệp lớn trên thế giới cũng có những nước đi của riêng họ.

Louis Dreyfus cho biết đã hoàn thành thương vụ thâu tóm một nhà máy chế biến các hạt có dầu tại Thiên Tân, Trung Quốc. Thương vụ này đã được đồng thuận từ tháng 11/2017 và tài sản được thâu tóm là một tổ hợp sản xuất trên diện tích 300.000m2, công suất chế biến đậu tương hàng ngày là 4.000 tấn và công suất tinh chế dầu ăn thực vật hàng ngày là 1.200 tấn. Ngoài ra, tổ hợp này còn có các nhà máy đóng chai, đóng gói và bảo quản. Ngoài tổ hợp này, Louis Dreyfus còn mở 3 tổ hợp tương tự tại Hồ Bắc, Giang Tô và Quảng Đông, cung ứng bột đậu tương cho các nhà máy sản xuất TACN lớn cũng như các công ty sản xuất dầu ăn thực vật. Biên lợi nhuận chế biến đậu tương tại Trung Quốc liên tục tăng từ tháng 8/2017, tạo động cơ tăng nhập khẩu đậu tương, bất chấp vấn đề chậm trễ ban hành giấy phép nhập khẩu.

Nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc tăng vọt lên mức cao kỷ lục thứ ba từng được ghi nhận trong các tháng 12 của tháng 12/2017, theo dữ liệu từ cơ quan hải quan nước này. Nhập khẩu đậu tương tháng 12 của Trung Quốc là 9,55 triệu tấn, tăng 10% so với tháng 11/2017 và 6% so với cùng kỳ năm 2016.

Theo ông James Zhou, giám đốc phụ trách khu vực bắc Á của Louis Dreyfus, “chúng tôi tin rằng đây là thời điểm tốt để đầu tư vào Trung Quốc do chính phủ Trung Quốc đang cởi mở đối với hoạt động mở cửa nền kinh tế, chào đón các vụ đầu tư vào rất nhiều ngành nghề, bao gồm ngành chế biến nông sản. Thương vụ tại Thiên Tân mới đây của chúng tôi là một chỉ báo tích cực cho diễn biến này. Trung Quốc đang khuyến khích tăng trưởng và hiện đại hóa ngành sản xuất TACN, đóng góp vào một môi trường kinh doanh thuân lợi cho các nhà chế biến nông sản như chúng tôi để cung ứng cho thị trường loại bột đậu tương hàm lượng protein cao, giúp đáp ứng nhu cầu nội địa đối với protein động vật”.

Năm 1999, theo báo cáo của Solidaridad, các hoạt động đầu tư nước ngoài quy mô lớn bắt đầu được phép bước vào ngành chế biến đậu tương của Trung Quốc. Đến những năm 2000, các công ty đa quốc gia kiểm soát 70% ngành nghiền đậu tương của Trung Quốc. Năm 2007, một sắc luật mới có hiệu lực, hạn chế hoạt động của các công ty nước ngoài và giành quyền để các doanh nghiệp nội địa kiểm soát ngành nghiền đậu tương. Hiện các doanh nghiệp Trung Quốc kiểm soát 60% ngành nghiền đậu tương của nước này, theo báo cáo của Solidaridad.

Công suất chế biến đậu tương hàng ngày của các nhà máy lớn nhất tại Trung Quốc năm 2013-2016

Hiệp hội ngành đậu tương Trung Quốc