Các doanh nghiệp đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt trái cây cung cấp cho đối tác do nông dân bán sản phẩm cho thương lái Trung Quốc với giá cao hơn, bất chấp các thỏa thuận trước đó với doanh nghiệp.

Vào mùa dừa cao điểm tháng 2-3, Công ty Cổ phần Nông nghiệp Nam Mê Kông dự kiến mua dừa của nông dân Bến Tre với giá 12.000 đồng/quả tại vườn theo hợp đồng đã ký kết trước đó. Tuy nhiên, nông dân đã phá vỡ hợp đồng và bán dừa cho thương lái Trung Quốc với giá cao hơn, từ 13.000 đồng-14.000 đồng/quả. "Vấn đề này khiến chúng tôi đau đầu", ông Đặng Quý Nhân, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Nông nghiệp Nam Mê Kông, chia sẻ với VietNamNet. Việc nông dân bán cho người mua khác khiến công ty bị mất khối lượng xuất khẩu sang Trung Đông, Nhật Bản và Hàn Quốc, dẫn đến bị phạt hợp đồng. Ngược lại, vào thời điểm trái vụ, thương lái Trung Quốc vắng mặt, nông dân đổ xô đi bán cho doanh nghiệp. “Trái vụ, nông dân bán cho chúng tôi 10 tấn. Mùa cao điểm, họ chỉ bán được 3-4 tấn, còn lại 6-7 tấn được bán cho thương lái với giá cao hơn”, ông Nhân giải thích. Mặc dù đã có hợp tác, hợp đồng bao tiêu sản phẩm và các điều khoản về phân bón, nhưng do diện tích canh tác quá lớn, các doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong việc kiểm soát doanh số bán hàng của nông dân. Nhiều doanh nghiệp đã ngừng hoạt động sau khi nông dân “phá vỡ hợp đồng”. Vấn đề “phá vỡ hợp đồng” trong hợp tác nông dân - doanh nghiệp là một chủ đề trọng tâm tại Diễn đàn Xúc tiến Xuất khẩu Chanh dây, Chuối, Dứa, Dừa, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức tại TP.HCM vào ngày 18/7.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Nafoods, cho biết Nafoods đã ký hợp đồng thu mua 5.000 ha với các hợp tác xã ở Tây Nguyên; các diện tích này được số hóa, có thể truy xuất nguồn gốc và được quản lý tốt. Công ty ký hợp đồng thu mua với giá tối thiểu với các hợp tác xã, và nếu giá thị trường xuống dưới giá tối thiểu, Nafoods mua với giá tối thiểu nhưng giới hạn số lượng trên một ha. Ví dụ, giá tối thiểu cho chanh dây được cố định ở mức 6.000 đồng/kg. Nếu giá thị trường giảm xuống còn 4.000 đồng/kg, Nafoods vẫn mua với giá cố định nhưng giới hạn số lượng thu mua ở mức 40 tấn/ha. "Nếu phát hiện bán ngoài hợp đồng, chúng tôi sẽ chấm dứt hợp tác. Sau 2-3 năm, các hợp tác xã và nông dân sẽ hoàn toàn cam kết với chúng tôi. Khi giá cao, chúng tôi mua bằng hoặc cao hơn giá thị trường. Khi giá thấp, chúng tôi vẫn mua, vì vậy nông dân thấy được lợi ích của việc hợp tác", ông Hùng nói. Tuy nhiên, ông đặt câu hỏi về cơ chế quản lý của nhà nước, tự hỏi tại sao thương nhân Trung Quốc có thể trực tiếp đến các vùng trồng để mua trái cây tại nguồn. Ban đầu, họ thường xuyên thu mua trái cây, nhưng sau 5-6 lần mua thì biến mất. Nhiều nông dân ở Đồng bằng sông Cửu Long đã mất khách hàng vì lý do này. "Tại Nhật Bản và Trung Quốc, các công ty nước ngoài không thể đến trực tiếp vùng trồng và mua sản phẩm trực tiếp từ nông dân địa phương như thế này. Nếu không quản lý chặt chẽ hơn, vấn đề này sẽ còn tồn tại", đại diện Nafoods cảnh báo.

Giải đáp những lo ngại của doanh nghiệp về việc vi phạm cam kết, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết các doanh nghiệp không nên nhầm lẫn giữa hợp đồng mua bán với hợp đồng liên kết sản xuất. Ông lưu ý rằng Nghị định số 98/2018 của Chính phủ về thúc đẩy sản xuất hợp tác và tiêu thụ nông sản đã quy định rõ ràng về liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân, từ đầu vào đến đầu ra. Các doanh nghiệp theo hợp đồng liên kết như vậy khó có thể thất bại, vì nghị định quy định rõ trách nhiệm của tất cả các bên. Ngược lại, với các hợp đồng mua bán đơn giản, nông dân có thể bán cho người khác vào mùa thu hoạch nếu họ được trả giá cao hơn. "Nhiều doanh nghiệp yêu cầu phạt, thậm chí là hành vi hình sự, đối với nông dân vì vi phạm hợp đồng. Tuy nhiên, các doanh nghiệp nên xem xét lại cách tiếp cận của mình. Việc phạt nông dân như thế này là không khả thi", ông Nam nói.

Xây dựng hợp tác nông dân - doanh nghiệp

Để giải quyết tình trạng vi phạm hợp đồng, nâng cao năng lực xuất khẩu trái cây, ông Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, cho rằng hợp tác là giải pháp then chốt. “Doanh nghiệp phải hợp tác với hợp tác xã để quản lý mã số vùng trồng, tổ chức vùng nguyên liệu và kiểm soát đầu ra. Hợp tác xã không chỉ là đầu mối kỹ thuật mà còn là đối tác chiến lược về logistics và chất lượng sản phẩm”, ông nói thêm. Ông Hùng cảnh báo, nếu không kiểm soát chặt chẽ, mô hình liên kết bốn bên có nguy cơ sụp đổ khi giá nông sản biến động. Ông dẫn chứng khoản lỗ 200 tỷ đồng của Nafoods sau bảy năm đầu tư vào dứa khi nông dân vi phạm hợp đồng để bán trái cây với giá cao hơn ở nơi khác.

Tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam nhận định, Việt Nam có năng lực sản xuất mạnh, lợi thế cạnh tranh và nhu cầu thị trường đối với chanh dây, dứa, dừa và chuối ngày càng tăng. Tuy nhiên, ông thừa nhận rằng Việt Nam vẫn chưa khai thác hết tiềm năng và năng lực sản xuất trong nhiều năm qua. Ông cũng kêu gọi các doanh nghiệp chủ động hợp tác với hợp tác xã để xây dựng mô hình liên kết chặt chẽ từ đầu vào đến đầu ra. Việc cung cấp hạt giống, phân bón và bao tiêu sản phẩm không chỉ đảm bảo nguồn cung ổn định mà còn nâng cao sức cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Theo VNS