Dữ liệu cho thấy giá gạo siêu thị trung bình của Nhật Bản đã giảm tuần thứ ba liên tiếp tính đến ngày 8/6 phản ánh việc xả kho gạo giá rẻ từ kho dự trữ khẩn cấp của chính phủ.

Sau khi giá gạo tăng vọt ở Nhật Bản, một bộ trưởng nông nghiệp mới bổ nhiệm vào tháng trước đã chấm dứt hệ thống phân phối gạo khẩn cấp thông qua đấu giá và chuyển sang hợp đồng tùy ý trực tiếp với các nhà bán lẻ để người tiêu dùng trả khoảng 2.000 yên (13,85 USD) cho 5 kg. Loại gạo này lần đầu tiên được bán thông qua một số nhà bán lẻ vào ngày 31/5 và nhanh chóng bán hết. Bộ nông nghiệp cho biết trong 7 ngày tính đến ngày 8/6, giá gạo trung bình tại các siêu thị đã giảm 48 yên so với tuần trước xuống còn 4.176 yên. Con số này vẫn gần gấp đôi giá cùng kỳ năm ngoái và cao hơn mức mà Thủ tướng Shigeru Ishiba đã tuyên bố.

Các nhà hoạch định chính sách đặc biệt lo lắng về giá cao trước thềm cuộc bầu cử thượng viện vào cuối tháng 7. Giá gạo tăng vọt một phần là do vụ thu hoạch kém chất lượng do nắng nóng khắc nghiệt vào năm 2023, dẫn đến tình trạng thiếu gạo trên thị trường vào khoảng giữa năm ngoái. Chính phủ khi đó cho biết không có tình trạng thiếu hụt và dự đoán giá sẽ ổn định khi vụ thu hoạch mới bắt đầu. Tuy nhiên, giá vẫn tiếp tục tăng. Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi, người nhậm chức vào tháng trước, cho biết bộ sẽ thay đổi cách khảo sát sản lượng lúa để phản ánh thực tế tốt hơn và chính phủ đã tính toán sai vì hệ thống lỗi thời. "Chúng tôi sẽ cải thiện độ chính xác của các cuộc khảo sát năng suất lúa bằng cách sử dụng công nghệ mới nhất như vệ tinh và AI", Koizumi nói với các phóng viên.

Nguyên nhân nào khiến giá gạo Nhật Bản tăng vọt?

Giá gạo tại Nhật Bản đã tăng gấp đôi kể từ năm 2024, một phần là do tình trạng thiếu hụt nguồn cung bắt đầu từ năm ngoái, gây ra cuộc khủng hoảng quốc gia khiến các nhà hoạch định chính sách và người tiêu dùng bất ngờ. Gạo được coi là một mặt hàng gần như thiêng liêng ở Nhật Bản, ăn sâu vào văn hóa, ngôn ngữ và truyền thống của nước này. Thị trường này phần lớn được bảo vệ khỏi hàng nhập khẩu thông qua mức thuế cao, nhưng gạo sản xuất trong nước hiện đắt đến mức các lô hàng từ nước ngoài tăng vọt, bất chấp thuế quan. Thực phẩm chủ yếu đã trở thành mặt hàng xa xỉ đối với nhiều người tiêu dùng và việc đáp ứng nhu cầu thiết yếu của họ là ưu tiên hàng đầu của các nhà hoạch định chính sách trước thềm cuộc bầu cử quốc hội quan trọng trong những tuần tới.

Mọi chuyện bắt đầu từ khi nào?

Cuộc khủng hoảng bắt nguồn từ vụ thu hoạch năm 2023. Một đợt nắng nóng khắc nghiệt đã góp phần làm cho vụ mùa kém chất lượng, sản lượng gạo giảm mạnh. Các nhà sản xuất và doanh nghiệp hạ nguồn đã nhận ra hiện tượng này vào đầu năm 2024 và chuẩn bị cho tình trạng thiếu hụt sắp xảy ra bằng cách mua hết những gì có sẵn. Thêm dầu vào lửa là một trận động đất mạnh tấn công miền nam Nhật Bản vào ngày 8/8/2024. Trận động đất đã kích hoạt khuyến cáo đầu tiên của chính phủ về rủi ro cao hơn bình thường của một trận động đất lớn ở rìa rãnh Nankai, và người tiêu dùng hoảng loạn tìm cách tích trữ gạo, làm trống các kệ hàng trong cửa hàng. Nhu cầu tăng cao từ du khách nước ngoài cũng góp phần. Những yếu tố đó đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt 400.000 tấn vào tháng 8 và lượng gạo dự trữ từ vụ thu hoạch năm 2024 đã được bán hết trước thời hạn khoảng hai tháng. Giá bán buôn vào tháng 9 tăng vọt 41% so với tháng 8 và đã tăng gần như hàng tháng kể từ đó.

Trong khi đó, Bộ Nông nghiệp, dựa vào chỉ số cây trồng đo khối lượng sản xuất gạo lứt chưa xay xát, tiếp tục hạ thấp tình trạng thiếu hụt trong nhiều tháng, nói rằng sẽ có nhiều gạo để dùng trong vụ thu hoạch mới. Từ đầu những năm 1970, chính phủ đã kiểm soát hiệu quả lượng gạo sản xuất trong nước để cân bằng cung cầu, khuyến khích nông dân sản xuất ít hơn.

Chính phủ đã làm gì?

Khi giá gạo tăng vọt chiếm hết các tít báo, chính phủ đã công bố kế hoạch vào tháng 2 để giải phóng gạo từ kho dự trữ khẩn cấp - lần đầu tiên chính phủ Nhật Bản làm như vậy trong nỗ lực kiềm chế giá cả. Gạo ban đầu được bán đấu giá cho người trả giá cao nhất và được phân phối thông qua Tập đoàn Hợp tác xã Nông nghiệp Nhật Bản (JA), một cơ quan thu nợ có chuỗi cung ứng cồng kềnh và không đến được tay người tiêu dùng nhanh chóng hoặc giảm chi phí bán lẻ. Mọi thứ bắt đầu tăng tốc vào cuối tháng 5 với việc bổ nhiệm Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi, người tiền nhiệm của ông đã buộc phải từ chức vì một sai lầm về chính sách gạo. Ông Koizumi ngay lập tức chuyển sang bán trực tiếp cho các nhà bán lẻ với mức giá cho phép họ cung cấp 5 kg gạo với giá khoảng 2.000 yên (13,85 đô la) - ít hơn một nửa giá siêu thị trung bình. Nguồn cung đó đã đến tay người tiêu dùng trong vòng vài ngày. Cho đến nay, chỉ có gạo dự trữ của chính phủ là rẻ và nguồn cung có hạn. Giá gạo trên toàn quốc tại các siêu thị vẫn ở mức trên 4.000 yên cho 5kg kể từ tháng 3, vượt quá mục tiêu của Thủ tướng Shigeru Ishiba là dưới mức đó. Koizumi đã cam kết giải phóng toàn bộ 910.000 tấn dự trữ của chính phủ và dựa vào nhập khẩu để nhanh chóng hạ giá.

Tại sao không dựa vào nhập khẩu?

Theo thỏa thuận "tiếp cận tối thiểu" trong Tổ chức Thương mại Thế giới, Nhật Bản có hạn ngạch nhập khẩu miễn thuế 770.000 tấn gạo, trong đó có tới 100.000 tấn dành cho gạo chính - tương đương khoảng 1% tổng lượng tiêu thụ. Ngoài số lượng đó, hàng nhập khẩu tư nhân phải chịu mức thuế 341 yên/kg. Con số này thường đủ để ngăn chặn các sản phẩm nước ngoài. Tuy nhiên, với đợt tăng giá mới nhất, các công ty thương mại và nhà bán buôn đã nhập khẩu nhiều gạo hơn, chủ yếu từ Mỹ.

Theo Reuters