Ngày 18/9, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Định đã có văn bản đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xem xét, điều chỉnh quy định về kích thước tối thiểu được phép khai thác cá ngừ vằn (9cm) theo quy định tại Nghị định số 50/37/NĐ-CP có hiệu lực từ tháng 5/2024. Trước đó, trong công văn gửi cơ quan chức năng vào giữa ngày 6/6, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng phản ánh nhiều bất cập của quy định về kích thước tối thiểu này. 

Nhiều tàu cá neo lại bờ vì sợ lỗ

Anh Đặng Sang (42 tuổi), thuyền trưởng tàu PY 96173TS hiện đang có mặt tại cảng cá Đông Tác (phường Phú Đông, TP Tuy Hòa, Phú Yên), cho biết, cá ngừ vằn có kích thước 50cm ngoài tự nhiên rất hiếm, chưa kể ngư dân phải đầu tư lưới mới để đánh bắt, tốn hàng trăm triệu đồng nếu phải tuân thủ quy định này. “Việc ra khơi không còn hiệu quả như trước do ngư trường hạn hẹp, một chuyến đi có thể kéo dài hơn một tháng. Nếu bắt được một con cá ngừ vằn, có thể đánh bắt được 10-20 tấn, nhưng những con cá lớn hơn 50cm chỉ nặng khoảng 2-3 tạ và giá bán thấp nên ngư dân chắc chắn sẽ lỗ”, anh Sang nói. Ông Nguyễn Văn Triển - Giám đốc Công ty CP Đồ hộp Tân Phát (Phú Yên) - cũng cho biết, khi áp dụng Nghị định 37 vào khai thác cá ngừ vằn, doanh nghiệp này không có đủ cá để sản xuất đồ hộp xuất khẩu sang Mỹ, Trung Đông... Theo ông Triển, kích thước phổ biến của cá ngừ vằn là 20cm, trong khi cá có kích thước 50cm rất hiếm. “Vì vậy, khi ngư dân dùng lưới vây để đánh bắt cá, họ buộc phải thả những con cá dưới 50cm trong khi một chuyến đi tốn rất nhiều tiền”. Trong khi đó, từ khi Nghị định 37 có hiệu lực, công ty chúng tôi không có đủ cá ngừ vằn để sản xuất thực phẩm đóng hộp xuất khẩu, khiến công nhân và dây chuyền sản xuất bị đóng băng", ông Triển than phiền. 

Trong khi đó, ngư dân Nguyễn Văn Tình (ở thị trấn Hoài Nhơn, Bình Định) khẳng định, cá ngừ vằn có chiều dài tối thiểu 50cm rất hiếm. "Nếu áp dụng quy định này, chúng tôi sẽ không có tiền trả lương cho thủy thủ đoàn. Các tàu thuyền sẽ phải neo đậu vì không có cá để đánh bắt", ông Tình chia sẻ. Theo ông Nguyễn Hữu Nghĩa - Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Bình Định, hiện địa phương này có 6.242 tàu cá đăng ký khai thác thủy sản. Trong đó, nghề lưới vây chuyên khai thác cá ngừ có khoảng 650 tàu, với sản lượng các loại cá ngừ đạt trên 55.000 tấn cá ngừ/năm (bao gồm: khoảng 12.000 tấn cá ngừ đại dương/năm, còn lại chủ yếu là cá ngừ vằn và một số loài cá ngừ khác). "Trong tổng số cá ngừ vằn đánh bắt được hàng năm, những loài có chiều dài từ 50cm trở lên hoặc nhiều hơn chỉ chiếm khoảng 10-15%, còn lại chủ yếu là những loại có chiều dài từ 30cm đến dưới 40cm. Từ khi Nghị định 37 có hiệu lực, với quy định kích thước tối thiểu được phép khai thác cá ngừ vằn là 50cm, số liệu thống kê cho thấy nhiều tàu khai thác cá ngừ không ra khơi, khiến nhiều ngư dân rơi vào cảnh thất nghiệp", ông Nghĩa cho biết.

Doanh nghiệp thiếu nguyên liệu

Theo ông Nghĩa, không chỉ ngư dân gặp khó khăn mà các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cá ngừ tại Bình Định cũng rất hoang mang. “Nếu mua không đạt tiêu chuẩn sẽ không được cấp chứng nhận S/C. Nếu không mua sẽ không có nguyên liệu sản xuất, không có đơn hàng, công nhân sẽ gặp khó khăn, thị trường sẽ thu hẹp”, ông Nghĩa cho biết. Ông Hà Viên, Giám đốc Ban Quản lý Cảng cá Phú Yên cũng cho biết, sau khi có quy định cá ngừ vằn phải dài tối thiểu 50cm mới được phép khai thác, ngư dân đã hạn chế sản lượng đánh bắt trong khi các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản cũng khó mua được cá ngừ vằn có chiều dài tối thiểu 50cm, vì số lượng cá có kích thước này chiếm tỷ lệ rất nhỏ. “Ngư dân đưa cá về cảng, khi kiểm tra kích thước, nếu nhỏ hơn 50cm, Ban quản lý sẽ lập biên bản, cơ quan chuyên môn sẽ tiến hành xử phạt. Ngư dân buộc phải phân loại cá ngay sau khi đánh bắt, nhưng với kích thước này, năng suất sẽ không đạt và ngư dân sẽ phải chịu lỗ", ông Viên cho biết.

Ông Lê Tấn Bân - Phó Chủ tịch Hiệp hội Nghề cá Việt Nam, Chủ tịch Hiệp hội Nghề cá Khánh Hòa - cho biết sau khi Nghị định 37 có hiệu lực, các doanh nghiệp đã thông báo với thương lái không mua cá ngừ vằn có kích thước dưới 50cm nên ngư dân gặp rất nhiều khó khăn. Bởi vì cá ngừ vằn có kích thước dưới 50cm trước đây đánh bắt đều được bán cho các doanh nghiệp chế biến thực phẩm đóng hộp để xuất khẩu. Không chỉ ngư dân gặp khó khăn mà doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng do thiếu nguyên liệu sản xuất. "Chúng tôi đã có văn bản gửi Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về những khó khăn, vướng mắc khi áp dụng Nghị định 37", ông Bân thông tin. Ông Vũ Đình Đáp, Chủ tịch Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam cũng thừa nhận, quy định về kích thước tối thiểu được phép khai thác cá ngừ vằn đã tác động rất lớn đến doanh nghiệp và ngư dân.

Trong đó, ngư dân lưới vây sẽ bị ảnh hưởng lớn vì họ không thể chọn được cá ngừ vằn lớn trong quá trình đánh bắt, trong khi cá ngừ vằn nhỏ chiếm hơn 95%. "Trên thế giới chưa có quốc gia nào đặt ra hạn ngạch để hạn chế khai thác cá ngừ vằn theo kích cỡ như nước ta. Thay vào đó, họ đặt ra quy định về lượng cá mà mỗi tàu được phép đánh bắt mỗi năm, chỉ giới hạn sản lượng", ông Đáp khẳng định.

Ông Vũ Duyên Hải (Trưởng phòng Khai thác thủy sản, Cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn): Nếu cần thiết, nên đặt ở mức 38-40cm. Qua tham vấn ý kiến ​​chuyên gia của Ủy ban nghề cá Tây và Trung Thái Bình Dương (WCPFC), toàn bộ vùng biển Trung và Tây Thái Bình Dương không quy định kích thước của cá ngừ vằn, các nước khác trong khu vực cũng không có quy định này. Nghiên cứu về cá ngừ vằn ở vùng biển Đông Nam Á cho thấy, chiều dài L50 của cá ngừ vằn dao động từ 33-42cm. Do đó, nếu cần quy định kích thước cho phép khai thác khi nguồn lợi cá ngừ vằn có dấu hiệu khai thác quá mức thì chỉ nên quy định ở mức 38-40cm. Một kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Biển đã được công bố về kích thước tham gia sinh sản lần đầu, nghĩa là có thể cho phép tham gia khai thác ở kích thước 38cm đối với cá ngừ vằn cái và 38,7cm đối với cá ngừ vằn đực. Đây là hai căn cứ thực tiễn và pháp lý. Do đó, chúng ta cần sớm có sự điều chỉnh để đảm bảo chứng nhận cá ngừ để duy trì thị trường. Nếu không cấp chứng nhận cho cá ngừ nhỏ hơn 50cm, chúng ta sẽ mất thị phần vì Thái Lan có cơ hội lấn át thị trường cá ngừ mà Việt Nam hiện đang có. Nếu tình trạng này tiếp diễn, doanh nghiệp sẽ hết nguyên liệu và chúng ta sẽ mất thị trường. Trong khi đó, việc phát triển và chiếm lĩnh một thị trường mất 5-10 năm và rất khó để giành lại”.

Sẽ điều tra và khảo sát để đưa ra kích thước phù hợp

Ông Lê Trần Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Kiểm ngư (Bộ NN&PTNT) cho biết, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan vừa có buổi làm việc với các sở, ban, ngành để nghe báo cáo về một số vướng mắc liên quan đến Nghị định 37-2024 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 26-2019 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều, biện pháp thi hành Luật Thủy sản, trong đó có vướng mắc liên quan đến quy định về diện tích khai thác cá ngừ vằn. “Sau khi nghe báo cáo, Bộ trưởng giao Cục Kiểm ngư phối hợp với Vụ Pháp chế lập báo cáo trình Bộ NN&PTNT trình xin ý kiến ​​Chính phủ về việc sửa đổi quy định về diện tích khai thác một số loài, trong đó có cá ngừ vằn. Trong thời gian chờ sửa đổi, tạm dừng áp dụng quy định về diện tích khai thác đối với cá ngừ vằn”, ông Hùng cho biết.

Theo ông Hùng, thời gian tới, Cục Kiểm ngư sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan điều tra, khảo sát để đưa ra quy mô phù hợp, vừa đảm bảo bảo vệ, phục hồi, phát triển nguồn lợi thủy sản, vừa đáp ứng yêu cầu khai thác, chế biến, xuất khẩu.

Ngư dân khai thác cá ngừ đại dương Việt Nam chịu tác động mạnh từ quy định mới

Quy định mới về quy mô khai thác cá ngừ đại dương tại Nghị định 37/2024/NĐ-CP đã làm giảm mạnh giá trị sản lượng đánh bắt của ngư dân Việt Nam, gây khó khăn đáng kể về kinh tế, đe dọa tính bền vững của ngành.

Trở về sau chuyến đánh bắt kéo dài 20 ngày tại quần đảo Trường Sa, ngư dân Nguyễn Nhơn, 56 tuổi, đến từ tỉnh Quảng Ngãi bày tỏ sự lo lắng sâu sắc về giá cá ngừ vằn giảm mạnh. Ông lưu ý rằng giá một kg đã giảm một nửa so với mức đỉnh điểm là 30.000 đồng (1,22 USD) một kg, một mức giảm đáng kể đe dọa đến sinh kế của nhiều ngư dân vì thông thường, giá một mẻ cá ngừ vằn thường là 140 triệu đồng (5.700 USD). Những cảm nghĩ tương tự cũng được lặp lại bởi ngư dân Nguyễn Văn Sự ở thị trấn Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, người vừa đánh bắt được 30 tấn cá ngừ vằn chỉ bằng một nửa giá thị trường trước đó là 900 triệu đồng (36.600 đô la Mỹ). Tại thị trấn ven biển này, một trung tâm đánh bắt quan trọng, nhiều tàu thuyền đã phải chịu tổn thất đáng kể do giá cá ngừ giảm mạnh gần đây.

Vũ Thanh Hoàng, một ngư dân địa phương khác ở thị trấn Hoài Nhơn sở hữu đội tàu gồm năm tàu ​​với tổng công suất 3.000 mã lực và 71 thuyền viên, là một trong những người bị ảnh hưởng sâu sắc. Giá hải sản giảm thảm hại đã khiến anh và những người đánh cá khác rơi vào tình trạng tuyệt vọng, vì các công ty chế biến đã đe dọa sẽ ngừng mua hàng của họ. “Nhiều tàu ở đây đang chịu lỗ từ 100 - 200 triệu đồng (4.050 - 8.100 đô la) cho mỗi chuyến đi”, anh Hoàng than thở, “và hầu hết ngư dân đều khó mà sống sót. Riêng đội tàu của tôi cần hơn 1 tỷ đồng (40.500 đô la) cho mỗi chuyến đi. Nếu tình trạng này tiếp tục, phá sản là điều không thể tránh khỏi”.

Hội Nghề cá Việt Nam (VINAFIS) đã có đơn kiến ​​nghị lên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn giải quyết vấn đề cấp bách này. VINAFIS cho rằng, việc hạn chế kích thước theo Nghị định 37/2024/NĐ-CP (ban hành ngày 04/4/2024 về sửa đổi một số điều của Nghị định 26/2019/NĐ-CP) là không thực tế, xét đến đặc điểm sinh học của loài cá ngừ ở vùng biển Việt Nam. Nghiên cứu do Viện Nghiên cứu Thủy sản (thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) thực hiện năm 2020 chỉ ra rằng phần lớn cá ngừ vằn đánh bắt ở nước ta là cá ngừ vằn Katsuwwonus pelamis có chiều dài từ 18-50cm, thấp hơn kích thước cho phép. Ngoài ra, Ủy ban Nghề cá Tây và Trung Thái Bình Dương (WCPFC) cũng nhận xét rằng nguồn cung cá ngừ vằn ở Việt Nam khá dồi dào và việc khai thác nằm trong giới hạn. Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam đã nhấn mạnh rằng cá ngừ vằn, có kích thước từ 20-40cm và trọng lượng từ 0,5kg đến 3,5kg, hiện đang được các công ty đóng hộp thu mua tại các cảng trên khắp vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long.

Tuy nhiên, theo quy định tại Phụ lục V của Nghị định 37, bất kỳ loại cá ngừ vằn nào được đánh bắt, mua, chứng nhận hoặc xuất khẩu dưới 50cm đều bị coi là vi phạm. Do đó, các cơ quan quản lý không thể xác minh hoặc cấp giấy chứng nhận xuất khẩu cho những loài cá nhỏ hơn này. Giám đốc Sở Thủy sản Quảng Ngãi Nguyễn Văn Mười khẳng định rằng các nước nhập khẩu chưa áp dụng các yêu cầu nghiêm ngặt về kích thước đối với cá ngừ Việt Nam. Do đó, các tiêu chuẩn quá cao sẽ phản tác dụng, gây khó khăn không đáng có cho ngư dân và doanh nghiệp, và cuối cùng gây tổn hại đến xuất khẩu cá ngừ nói chung của cả nước. Giám đốc Sở Thủy sản Bình Định Nguyễn Hữu Nghĩa Phụ lục này không chỉ tác động đến cá ngừ vằn mà còn cả cá ngừ vây vàng và các loài cá ngừ đại dương khác. Ông Nghĩa cho biết: "Theo Tổng cục Thủy sản Việt Nam, quy định này do Cục Kiểm ngư Việt Nam đề xuất. Ở cấp địa phương, mặc dù Tổng cục Thủy sản Việt Nam đã tiến hành khảo sát và xin ý kiến ​​đóng góp, nhưng các tỉnh lại bận tâm với việc chống khai thác IUU và do đó đã bỏ qua các vấn đề tiềm ẩn phát sinh từ các quy định mới này.” 

Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản Việt Nam Lê Trần Nguyên Hùng (thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) tiết lộ rằng một cuộc khảo sát đã chỉ ra sự suy giảm đáng báo động về nguồn lợi thủy sản của Việt Nam, từ 5,07 triệu tấn trong giai đoạn 2000-2005 xuống còn 3,95 triệu tấn trong giai đoạn 2016-2020, tương ứng với mức giảm 22,1%. Nguyên nhân chính được cho là do đánh bắt quá mức, đặc biệt là khai thác cá giống. Ông Hùng nhấn mạnh rằng nếu xu hướng này tiếp tục không được kiểm soát, trữ lượng cá của quốc gia sẽ cạn kiệt trong vòng vài năm. Phó giám đốc Hùng cũng đưa ra các biện pháp khoa học biện minh cho các quy định về kích thước tối thiểu, lưu ý rằng nhiều tổ chức và quốc gia khác đã thực hiện các biện pháp tương tự. Hơn nữa, Nghị định 37 cho phép dung sai 15% đối với cá dưới kích thước quy định, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện trên thực tế. Để giải quyết các mối quan tâm mà ngành nêu ra, ông tuyên bố rằng tổ chức của ông sẽ triệu tập một cuộc họp với các nhà nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), các doanh nghiệp và ngư dân để thu thập phản hồi và xây dựng các khuyến nghị cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn và Thủ tướng Chính phủ. Mục tiêu là tạo sự cân bằng giữa quản lý nguồn lợi thủy sản bền vững và lợi ích kinh tế của cộng đồng ngư dân trong khi tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và thúc đẩy hội nhập.

Theo Tuổi trẻ, Nhân dân