Để phát triển cánh đồng lúa lớn của Chính phủ ở Đồng bằng sông Cửu Long, việc hài hòa lợi ích giữa nông dân và doanh nghiệp là rất quan trọng; do đó cần có chính sách phù hợp và các yếu tố khác. Hội thảo phát triển liên kết bền vững trong chuỗi giá trị lúa gạo do Văn phòng Điều phối Nông nghiệp và Nông thôn vùng Đồng bằng sông Cửu Long thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Trường Chính sách công - Phát triển nông thôn và UBND tỉnh Cần Thơ phối hợp tổ chức tại thành phố Cần Thơ.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam, đại diện Hiệp hội ngành lúa gạo Việt Nam; các doanh nghiệp, tổ chức trong chuỗi ngành lúa gạo vùng ĐBSCL đã tham dự. Theo Hiệp hội Lúa gạo Việt Nam, các chính sách, tiến bộ khoa học kỹ thuật, vốn đầu tư trực tiếp và gián tiếp tác động tới tới việc thu mua lúa gạo ở ĐBSCL, và mối quan hệ giữa nông dân, hợp tác xã, thương lái, doanh nghiệp, nhà phân phối và người tiêu dùng cũng có tác động đến việc thu mua lúa gạo ở ĐBSCL, lợi ích của nông dân và doanh nghiệp. Lúa của nông dân sẽ được phân phối thông qua kênh phân phối. Theo đó, thương lái sẽ giúp bán 49% tổng lượng gạo trong khu vực, trong khi các hợp tác xã là 32%, các nhà máy xay xát là hơn 12% và các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu gạo là hơn 6,5%. Trong khi đó, kênh tiêu thụ trực tiếp của các hợp tác xã bao gồm doanh nghiệp chiếm gần 61%, nhà máy xay xát chiếm hơn 22% và thương lái chiếm hơn 16%.

Tại hội thảo, kỹ sư Võ Quốc Trung, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Sóc Trăng đã trình bày về kết quả điều tra về vai trò của thương lái trong chuỗi tiêu thụ gạo. Theo đó, đến nay chưa có nông dân nào liên hệ trực tiếp với doanh nghiệp mà chỉ liên hệ với trung gian. Cụ thể, người trồng lúa bán gạo thông qua các kênh tiêu thụ bao gồm hợp tác xã nông nghiệp (chiếm 5-7%) và môi giới địa phương (90-93%). Các hợp tác xã, trung gian nông nghiệp sẽ trực tiếp làm việc với các doanh nghiệp để xuất khẩu và tiêu thụ nội địa. Nông dân cũng bán lúa cho các cơ sở sấy, xay xát nhưng thương lái cũng giúp nông dân kết nối với các cơ sở bán gạo cho người mua trong nước. Kỹ sư Trung cho biết thương lái đóng vai trò là cầu nối, mắt xích không thể thiếu trong chuỗi tiêu thụ hiện nay. Nếu không có thương lái, 2,1 triệu tấn gạo của tỉnh khó có thể tiêu thụ nhanh chóng. Hiện dự án cánh đồng lớn có nguy cơ bị phá sản do nông dân tranh thủ gieo hạt và có tâm lý bán sớm khi giá lúa lên cao. Doanh nghiệp cần cân nhắc việc duy trì hợp đồng đã ký với nông dân khi giá lúa tăng hoặc giảm, phần này mỗi bên chịu 50%. Kỹ sư Võ Quốc Trung cho rằng cần hài hòa lợi ích của nông dân và doanh nghiệp để phát triển cánh đồng lớn.

Chủ tịch Huỳnh Văn Thôn của Hội đồng quản trị Tập đoàn Lộc Trời đồng tình với ý kiến của kỹ sư Võ Quốc Trung, đặc biệt trong bối cảnh triển khai dự án ‘Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên trồng lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh ở ĐBSCL đến năm 2030' Phó hiệu trưởng Trần Minh Hải Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn cho biết, chuỗi lúa gạo ở ĐBSCL hiện nay có sự tham gia của nhiều bên trung gian. Trong số đó, thương lái hay chủ kho thóc đều là những người hiểu rõ về dây chuyền. Doanh nghiệp ưa chuộng mua gạo qua thương lái vì nó giúp doanh nghiệp bớt căng thẳng về việc bỏ vốn vì không phải ứng trước tiền cho nông dân trong thời gian dài (2-3 tháng) trong khi nông dân lại thích bán cho thương lái hơn vì có thể nhận tiền ngay sau khi bán nông sản. Phó hiệu trưởng Trần Minh Hải cho biết, Chính phủ hoặc các cơ quan có trách nhiệm khuyến khích thương nhân tự nguyện tập hợp thành các nhóm, câu lạc bộ để trao đổi kinh nghiệm, tiếp cận nội dung đào tạo, hướng dẫn kỹ thuật trong bảo quản, vận chuyển, chế biến nhằm đảm bảo chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm.

Theo Cục trưởng Lê Đức Thịnh, Vụ Kinh tế Hợp tác xã, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, liên kết chuỗi giá trị lúa gạo ngày càng được hoàn thiện, mô hình đa dạng hơn, mô hình bền vững hơn. Tuy nhiên, quy mô diện tích, sản lượng và số lượng hộ nông dân tham gia hiệp hội còn nhỏ. Quy mô liên kết doanh nghiệp, hợp tác xã chưa lớn như mong đợi trong khi chưa có nhiều hợp tác xã, doanh nghiệp liên kết. Tệ hơn nữa, liên kết giữa hợp tác xã và doanh nghiệp không bền vững dẫn đến vi phạm hợp đồng.

Theo VNS