Sản xuất gạo cao cấp của Thái Lan sẽ giảm trong năm 2018, lần đầu tiên kể từ khi nước này bắt đầu trồng mở rộng lúa gạo jasmine 1 thập kỷ trước, trong nỗ lực chuyển đổi ngành nông nghiệp sang các sản phẩm xuất khẩu có giá trị gia tăng cao hơn.

Gạo trắng chất lượng cao – loại gạo hạt dài, thơm có tên Hom Mali, hay chính là gạo jasmine, thường được bán cho các nhà hàng cao cấp tại Trung Quốc, Singapore và Hong Kong, cũng như một số nhà hàng Thái Lan tại châu Âu.

Sản lượng gạo Hom Mali giảm trong năm 2018 là do thời tiết bất lợi và chính sách của chính phủ. Diễn biến sản xuất này sẽ có tác động lên xuất khẩu gạo nói chung của Thái Lan trong năm 2018, vốn đã là năm khó khăn cho các nhà xuất khẩu khi đồng Baht liên tục tăng giá so với đồng USD. Tổng sản lượng gạo Hom Mali Thái Lan được dự báo giảm khoảng 40% xuống còn 4 triệu tấn trong năm 2017, so với mức sản lượng 6,1 triệu tấn trong năm 2017, theo thông tin từ Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan. Hiệp hội này thường đưa ra những dự báo tương đối chính xác về sản lượng hàng năm, dựa trên khảo sát nông dân và ngành gạo và mỗi đầu tháng 3 hàng năm. Triển vọng nguồn cung giảm đã đẩy giá gạo Hom Mali Thái Lan lên mức 1.150 USD/tấn trong tuần này, tương đương tăng hơn 50% so với mức giá 750 USD/tấn trong cùng kỳ năm 2017.

Mục tiêu sản xuất ban đầu trong năm 2018 là 5 triệu tấn gạo Hom Mali. Nông dân Thái Lan thường bắt đầu gieo giống từ tháng 5, gần thời điểm Lễ Cày ải Hoàng gia tại Bangkok vào đầu mùa mưa. Hoạt động thu hoạch bắt đầu từ tháng 10 – 11 hàng năm. Sản lượng gạo Hom Mali của Thái Lan đã liên tục tăng trong thập kỷ qua cho đến năm 2016, khi sản lượng đạt mức cao kỷ lục 6,1 triệu tấn, và đi ngang trong năm 2017.

Ông Charoen Laothamatas, chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, cho biết Thái Lan đang gặp “cạnh tranh khốc liệt” vào thời điểm đồng Baht Thái mạnh lên buộc các nhà xuất khẩu Thái Lan phải chào bán ở mức giá không thể cạnh tranh. Nhiều đối thủ cạnh tranh xuất khẩu trên thị trường hiện đang chào bán mức giá tốt hơn nhiều, bao gồm Ấn Độ và Việt Nam. Ông Charoen cho rằng sản lượng giảm do mưa quá nhiều trong suốt thời gian thu hoạch đã làm giảm năng suất. Ông cho biết trong tuần này, giá chào bán gạo Hom Mali dao động từ 1.150 – 1.200 USD/tấn – cao hơn nhiều so với mức giá 800 – 900 USD/tấn cho gạo cùng chủng loại từ Việt Nam và Campuchia. Sự mạnh lên của đồng Baht càng làm sự thể tồi tệ thêm. Đồng Baht đã tăng hơn 9% so với đồng USD trong năm 2017 và đã tăng thêm 3,9% từ đầu năm 2018 đến nay.

Sản lượng giảm cũng là hệ quả của chính sách do chính quyền quân sự đương quyền tại Thái Lan ban hành, theo đó giảm diện tích đất nông nghiệp dành cho hoạt động sản xuất lúa. Diện tích sản xuất lúa của Thái Lan đã giảm 10% xuống còn 9,28 triệu ha trong năm 2017, từ mức hơn 10,4 triệu ha trong giai đoạn 2011-13. Trong giai đoạn đó, cựu thủ tướng Yingluck Shinawatra đã thực thi các chính sách khuyến khích nông dân trồng lúa sản xuất nhiều nhất có thể.

Chính phủ của bà Yingluck đã bị giới quân sự phế truất vào năm 2014, và từng triển khai chương trình thế chấp gạo tại chỗ từ năm 2011 – 14. Chính phủ của bà cũng thu mua thóc gạo từ nông dân với giá cao hơn giá thị trường để tăng tín nhiệm đối với người dân nông thôn. Nhưng cũng do chính sách này, chính quyền bà Yingluck đã tích trữ lượng tồn kho gạo khổng lồ lên tới 18 triệu tấn. Chính quyền quân sự đã mất 2 năm để giải quyết toàn bộ kho gạo này. Chính sách của bà Yingluck đã gây ra thua lỗ tới 18 tỷ USD. Chính sách hiện nay khuyến khích nông dân chuyển sang các cây trồng khác, bao gồm đường, sắn và ngô.

Thái Lan vốn là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới trong 3 thập kỷ cho tới khi chính sách của bà Yingluck đẩy giá lúa gạo Thái Lan tăng mạnh, gây tổn hại nặng nề cho khả năng cạnh tranh. Cuối cùng, Ấn Độ đã giành vị thế xuất khẩu gạo số 1 thế giới từ tay Thái Lan trong năm 2012.

Theo phân tích của USDA, Thái Lan vẫn sẽ đứng ở vị trí xuất khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới trong năm 2018, xuất khẩu khoảng 10 triệu tấn so với xuất khẩu gạo Ấn Độ dự báo đạt 12,5 triệu tấn trong năm 2018. Xuất khẩu gạo Việt Nam năm 2018 được dự báo đạt 6,3 triệu tấn.