Xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam đạt 705 triệu USD trong 9 tháng đầu năm 2025, giảm nhẹ 3% so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Hà, Chuyên gia Thị trường Cá ngừ tại Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), mức giảm chung khiêm tốn này che giấu một sự chuyển dịch chiến lược và tích cực trong cơ cấu thị trường và trọng tâm sản phẩm của ngành. Ngành đang thành công trong việc vượt qua những khó khăn toàn cầu bằng cách tập trung vào các mặt hàng có giá trị cao hơn và đa dạng hóa thị trường bên ngoài thị trường Mỹ đầy biến động.

Biến động thị trường và tác động của rào cản thương mại

Kết quả kinh doanh tại các thị trường trọng điểm khá trái chiều, chủ yếu do các động thái thương mại chủ động và những thay đổi về quy định.

Thị trường Mỹ: Tồn kho và thuế quan

Mỹ vẫn là thị trường đơn lẻ lớn nhất, chiếm 37% tổng kim ngạch với 261 triệu USD. Tuy nhiên, xuất khẩu sang Mỹ đã giảm 5% so với cùng kỳ năm trước, với mức giảm mạnh 17% trong tháng 9. Sự sụt giảm này được cho là do các nhà nhập khẩu Mỹ đã tăng cường mua hàng vào đầu năm - đặc biệt là trong nửa đầu năm - để dự trữ hàng tồn kho và tránh việc áp dụng thuế quan đối ứng mới (có thể lên tới 20% hoặc cao hơn đối với các sản phẩm đóng hộp). Sự gia tăng đột biến trước khi áp thuế này đã dẫn đến tình trạng tồn kho hiện tại, làm giảm nhu cầu và gia tăng cạnh tranh về giá.

EU và CPTPP thúc đẩy động lực

Trái ngược hoàn toàn, Liên minh Châu Âu (EU) vẫn duy trì mức tăng trưởng tích cực, đạt 160 triệu đô la, tăng 3%. Sự tăng trưởng này phản ánh việc các doanh nghiệp Việt Nam đã thành công trong việc thích ứng với các tiêu chuẩn bền vững nghiêm ngặt của EU và các yêu cầu về quy tắc xuất xứ theo EVFTA (Hiệp định Thương mại Tự do EU-Việt Nam). Sự gia tăng mạnh mẽ được ghi nhận ở Ý (tăng 19%) và Hà Lan (tăng 37%), mặc dù điều này đã được bù đắp một phần bởi mức giảm 24% ở Đức.

Khối CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) cũng cho thấy mức tăng trưởng mạnh mẽ 9% lên 96 triệu USD. Nhật Bản (tăng 15%) và Canada (tăng 17%) là những động lực chính, tận dụng các ưu đãi thuế quan.

Mở rộng sang thị trường khu vực và mới nổi

Những nỗ lực đa dạng hóa rõ ràng đang mang lại hiệu quả tại các thị trường phi truyền thống:

• Thái Lan, một trung tâm chế biến hải sản lớn trên toàn cầu, đã tăng mạnh nhập khẩu cá ngừ Việt Nam lên 83%, đạt 28 triệu USD. Điều này nhấn mạnh vai trò ngày càng tăng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng khu vực đối với thăn cá ngừ hấp đông lạnh (nguyên liệu thô cho cá ngừ đóng hộp).
• Nhập khẩu từ Ai Cập tăng vọt đáng kể 146%, mở ra những cơ hội đáng kể tại khu vực Trung Đông - Châu Phi đang phát triển.

Chuyển dịch sang các sản phẩm GTGT

Một thay đổi quan trọng trong ngành là sự chuyển dịch cơ cấu sang các sản phẩm có giá trị cao hơn.

• Cá ngừ Tươi sống và Đông lạnh (HS 03): Nhóm hàng này, chủ yếu bao gồm các sản phẩm thăn/phi lê đông lạnh, đạt 383 triệu USD, duy trì giá trị và chiếm 54% tổng kim ngạch. Sản phẩm chính (mã cá ngừ HS0304) tăng nhẹ 2%. Xu hướng này cho thấy sự tập trung mạnh mẽ vào chế biến cá sống thành các dạng có giá trị cao như thăn và bít tết để xuất khẩu.
• Cá ngừ chế biến và đóng hộp (HS 16): Nhóm này giảm 6% xuống còn 322 triệu USD. Trong đó, cá ngừ đóng hộp (chiếm gần hai phần ba nhóm HS16) giảm 9%. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu hụt nguồn cung cá ngừ vằn thô trong nước - một vấn đề trầm trọng hơn do các quy định mới trong nước (chẳng hạn như yêu cầu kích thước tối thiểu 500mm đối với cá ngừ vằn) - dẫn đến việc nhập khẩu nguyên liệu thô tốn kém. Do đó, chi phí nguyên liệu thô và hậu cần cao hơn, cùng với cạnh tranh gay gắt, đã khiến các sản phẩm đóng hộp đơn giản trở nên kém lợi nhuận hơn.

Xu hướng chung khẳng định rằng các nhà sản xuất cá ngừ Việt Nam đang ngày càng tập trung vào các sản phẩm chế biến cao cấp, có giá tốt hơn và giảm sự phụ thuộc vào các sản phẩm đóng hộp có biên lợi nhuận thấp, biến động.

Triển vọng và các yêu cầu chiến lược

Nhu cầu cá ngừ toàn cầu dự kiến ​​sẽ ổn định trong năm 2025 tại Mỹ và Châu Âu, nhưng thị trường sẽ chịu sự cạnh tranh gia tăng và những yêu cầu khắt khe. VASEP dự báo tổng kim ngạch xuất khẩu cá ngừ năm 2025 có thể đạt từ 930 triệu đến 950 triệu USD, giảm nhẹ so với năm trước.

Để duy trì tăng trưởng trong tương lai, các doanh nghiệp Việt Nam cần:

• Đa dạng hóa mạnh mẽ sang các thị trường tiềm năng như Trung Đông và Châu Phi.
• Đầu tư vào các dây chuyền chế biến để đáp ứng nhu cầu cá ngừ đông lạnh sashimi và các sản phẩm cao cấp tại các thị trường như Nhật Bản.
• Ưu tiên tuân thủ các tiêu chuẩn toàn cầu, đặc biệt là đạt chứng nhận MSC (Hội đồng Quản lý Biển) và IUU (Khai thác Bất hợp pháp, Không báo cáo và Không theo quy định) để tiếp cận các phân khúc cao cấp và giảm thiểu rủi ro từ các rào cản thương mại.

Theo FIS