Diện tích sản xuất đậu tương tại Brazil đã tăng gấp đôi kể từ đầu thế kỷ, từ 14 triệu ha năm 2000/01 lên 36 triệu ha năm 2018/19, với 12 năm tăng trưởng dương liên tục. Khi giá đậu tương trên thị trường quốc tế giảm, tốc độ tăng trưởng diện tích đậu tương giảm xuống còn 3%/năm trong 4 vụ sản xuất vừa qua. Giá đậu tương thấp đến mức nào thì Brazi sẽ ngừng mở rộng diện tích sản xuất?

Giá đậu tương cao tạo động lực lớn cho mở rộng thông qua chuyển đổi đất đai

Từ năm 2010 – 2014, diện tích đậu tương của Brazil tăng với tốc độ 7,3%/năm, chủ yếu do giá đậu tương cao, khi giá trung bình CBOT vượt 13,6 USD/bu. Phần lớn diện tích đậu tương mở rộng tại các khu vực nông nghiệp đã sử dụng. Ví dụ, từ đầu thế kỷđến nay, Brazil đã mở rộng diện tích trồng đậu tương trên 5,5 triệu ha đất nông nghiệp trước đây sử dụng cho sản xuất ngô vụ hè – điều đặc biệt đáng lưu ý là mở rộng diện tích đậu tương không làm giảm diện tích ngô khi Brazil tập trung sản xuất ngô vụ 2. Ngoài ra, diện tích đậu tương cũng mở rộng vào diện tích đất đồng cỏ trước đây dùng cho chăn nuôi gia súc.

Diện tích đậu tương tại Brazil từ năm 2000/01 – 2018/19

Biên lợi nhuận hoạt động quyết định mức độ chuyển đổi đất đai

Theo Tập đoàn Nghiên cứu Nông nghiệp Brazil Embrapa, 19,7% lãnh thổ Brazil, tức 168ha, được bao phủ bởi đất đồng cỏ, trong đó 30 – 40 triệu ha được cho là không sử dụng hết tiềm năng, ví dụ như sản xuất mở rộng hoạt động chăn thả gia súc năng suất thấp. Để hiểu rõ hơn động lực chuyển đổi đất đồng cỏ sang đất trồng đậu tương của Brazil, Rabobank so sánh biên lợi nhuận hoạt động của các diện tích đất sử dụng.

Trên các vùng đồng cỏ không được sử dụng tối ưu tại bắc Mato Grosso với mật độ thả nuôi 1 đơn vị vật nuôi/ha, khu vực này có khả năng chỉ sản xuất được 50kg thịt xẻ hàng năm. Ngược lại, trên cùng diện tích đất có thể sản xuất 3 tấn đậu tương/ha. Để so sánh biên lợi nhuận hoạt động kỳ vọng giữa đồng cỏ cho chăn nuôi và đậu tương trong vụ 2019/20, Rabobank giả định các kịch bản khác nhau về tỷ giá và giá FOB (CBOT + chênh giá xuất khẩu).

Điều thú vị cần nhấn mạnh rằng giá đậu tương Brazil FOB vượt 9,5 USD/bu được dự báo sẽ dẫn đến biên lợi nhuận sản xuát đậu tương tiếp tục cao hơn chăn thả trên các diện tích đồng cỏ không được sử dụng tối ưu trong tất cả các kịch bản tỷ giá. Tuy nhiên, trong kịch bản giá FOB ở mức 8,5 USD/bu, nôgn dân Brazil sẽ không có động lực chuyển đổi đất đồng cỏ không sử dụng tối ưu sang trồng đậu tương khi so sánh biên lợi nhuận hoạt động. Do đó, giá trị này có thể được xem là ngưỡng sàn hạn chế mở rộng diện tích đậu tương tại Brazil.

Đáng chú ý là giá gia súc sống khá ổn định hàng năm và chủ yếu được điều chỉnh theo lạm phát. Tuy nhiên, xét đến nguồn cung tăng trưởng chậm lại và nhu cầu nội địa tăng lên, giá gia súc có thể tăng trong những năm tới tại Brazil.

Biên lợi nhuận hoạt động sản xuất đậu tương tại bắc Mato Grosso theo các kịch bản giá FOB và tỷ giá khác nhau*

Logistics và đất, cũng như đầu tư là các yếu tố chính

Logistics là yếu tố chính trong phân tích này, đặc biệt xét đến các khu vực phía bắc Brazil. Tất cả các kịch bản giả định về biên lợi nhuận hoạt động sản xuất đầu tương đều dựa trên chi phí vận chuyển tới cảng tại Santarém – một trong những cảng lớn tại miền bắc Brazil. Theo Tập đoàn Nghiên cứu và Mở rộng Logistics Nông Công nghiệp Brazil ESALQ-LOG, chi phí vận chuyển từ bắc Mato Grosso tới Santarém ước tính 59 USD/tấn, trong khi chi phí tới Santos ước tính 92 USD/tấn. Giả định chi phí vận chuyển tăng, sản xuất đậu tương sẽ có lợi thế so với đất đồng cỏ chỉ khi giá đậu tương FOB vượt 10 USD/bu.

Một điểm thú vị khác trong phân tích này liên quan đến các nhà đầu tư đất. Theo Informa Economics, giá đất đồng cỏ tại bắc Mato Grosso trung bình đạt 1.920 USD/ha, trong khi giá đất trồng trọt ước tính 4.050 USD/ha. Giả định đầu tư 1.000 USD/ha vào cải thiện chát lượng đất (làm đất, phân bón,…) cũng như ứng dụng máy móc/cơ sở hạ tầng (ước tính 480 USD/ha), sẽ dẫn đến tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR) đạt gần 12%, giả định rằng thời hạn đầu tư là 3 năm.

Chuyển đổi giúp tăng hiệu quả sản xuất nông nghiệp

Rabobank dự báo diện tích đậu tương Brazil sẽ vượt 45 triệu ha trong thập kỷ tới, giả định tăng trưởng diện tích trung bình hàng năm 2 – 3%/năm trong những năm tới, phụ thuộc vào diễn biến giá đậu tương quốc tế và cạnh tranh sử dụng đất nông nghiệp. Xét đến nguồn cung sẵn có còn dồi dào, so với các nước sản xuất đậu tương quan trọng khác, đất đồng cỏ không được sử dụng tối ưu có thể sẽ chuyển đổi từ hình thức chăn nuôi chăn thả sang các hình thức chăn nuôi thâm canh hơn để tăng hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp. Xét đến lợi ích kinh tế và hiệu quả, giá đậu tương sẽ còn phải giảm thấp hơn nhiều để ngăn cản mở rộng diện tích đậu tương tại Brazil.