KVFTA hay JVFTA đều đưa tôm Việt Nam hưởng mức thuế thấp khi xuất khẩu sang các thị trường này. CPTPP bao gồm 11 nước thành viên và trong đó có 3 nước tiêu thụ tôm Việt Nam ở mức cao, bao gồm: Nhật Bản, Canada và Úc. Nhật Bản trước đó đã ký JVFTA với Việt Nam và hai nước đã có thỏa thuận thuế nhập khẩu 0% đối với tôm trước khi CPTPP được ký kết. Nhưng EVFTA là câu chuyện khác hẳn, sẽ mang đến một bước ngoặt lớn trong cấu trúc thị trường xuất khẩu tôm Việt Nam.

Nguồn: VASEP

Nếu không hưởng GSP, xuất khẩu tôm nguyên con hoặc nguyên đầu nguyên vỏ sang EU sẽ chịu mức thuế khoảng 5%, tạo thuận lợi cho xuất khẩu tôm từ Ecuador, một số nước Nam Mỹ và Ấn Độ. Các sản phẩm tôm chế biến như tôm bóc vỏ, đông lạnh có mức thuế khoảng 10%, các sản phẩm tôm chế biến sâu hơn như tẩm ướp gia vị, tẩm bột, tôm hấp,… thì mức thuế lên tới gần 20%. Tôm chế biến là thế mạnh của Thái Lan và Việt Nam

Trước EVFTA, tôm Việt Nam được hưởng các ưu đãi thuế phổ cập GSP nên mức thuế này có thể sẽ giảm một nửa phụ thuộc vào dòng sản phẩm. Trong khi đó, đối thủ xuất khẩu tôm Việt Nam là Thái Lan đã mất đi các ưu đãi này sau năm 2015. Do đó, thị phần tôm Việt Nam trên thị trường EU tăng trong 3 năm qua và năm 2018, EU trở thành thị trường tiêu thụ tôm Việt Nam lớn nhất.

Do đó, các cơ hội theo sau EVFTA là:

• Lợi thế của tôm nuôi Việt Nam trên thị trường EU lớn hơn bao giờ hết, thể hiện ở 2 khía cạnh: (i) tôm Việt Nam xuất khẩu sang thị trường EU chủ yếu là tôm chế biến, có ít đối thủ cạnh tranh, chủ yếu là Thái Lan và Indonesia; (ii) Tôm chế biến chịu mức thuế rất cao nếu không có GSP (10-20%), khiến các đối thủ xuất khẩu ngày càng khó để cạnh tranh bởi chênh lệch giá quá cao.
• Thuận lợi tiếp theo là chế biến tôm của các doanh nghiệp Việt Nam ở mức cao và các doanh nghiệp Việt Nam sẽ tận dụng lợi thế của cơ hội này để thống trị phân khúc thị trường cao cấp. Các loại tôm chế biến sâu mang lại biên lợi nhuận cao hơn các loại tôm chế biến thấp, các công ty tôm sẽ có cơ hội tăng lợi nhuận và chia sẻ với nông dân nuôi tôm, tạo ra một cú hích lớn cho ngành tôm Việt Nam trong những năm tới.
• Khu vực EU có mức thu nhập đầu người cao và ngày càng nhiều sản phẩm tôm đang được ưa chuộng hơn. Điều này nghĩa là phân khúc thị trường cao cấp đủ lớn cho các doanh nghiệp tôm Việt Nam lựa chọn các hệ thống phân phối thủy sản phù hợp với đặc điểm cung ứng của họ.

Tuy nhiên, không dễ để tăng thị phần trên thị trường EU. Thị phần tôm Việt Nam trên thị trường EU đạt 20% chủ yếu đến từ những nỗ lực của doanh nghiệp tôm Việt Nam trong những năm vừa qua. Và các nhà giao dịch tôm Việt Nam cũng không thể hiện sự vui mừng khi EVFTA được ký kết. Niềm vui của các doanh nghiệp tôm Việt Nam sẽ trọn vẹn hơn khi có sự đồng hành đúng lúc của chính phủ và các cơ quan liên quan. Các cơ quan chức trách được khuyến nghị điều chỉnh một số điều khoản tương đồng khi tích hợp vào Luật Lao động. Cần điều chỉnh sớm Luật Đất đai liên quan đến tích tụ ruộng đất, hình thành trang trại lớn/cánh đồng lớn để đáp ứng các yêu cầu của thị trường. Ngoài ra, các nhà sản xuất cũng quan tâm tới việc thuận lợi hóa tín dụng cho nuôi tôm. Nhìn chung, có rất nhiều vấn đề cần làm để biến những lợi thế của EVFTA thành lợi ích thực sự.

Nói tóm lại, EVFTA mà Thủ tướng phát biểu là một cửa ngõ kết nối Việt Nam với EU. Con đường cửa ngõ đó rất dài và muốn tới đích sớm cần có những “con ngựa chiến” tốt. Phương tiện tốt, sự tương tác đúng thời điểm của toàn bộ hệ thống với cộng đồng kinh doanh có liên quan là con đường nhanh nhất đi tới đích. Các cơ hội không tồnt ại lâu khi một số nước cũng đang tiến tới đàm phán thương mại tự do với EU.